Xaman iheskorra harrapatu nahian

Bide orri bat marrazteko elkartu, eta iparrorratza hautsi. Horrela ekin zioten lanari Unai Iturriagak, Harkaitz Canok eta Joseba Larratxek; hain zuzen ere, haustura horretan topatu baitzuten Ni ez naiz Mikel Laboa komikiari heltzeko abiapuntua. Hiru sortzaileak Lekeition (Bizkaia) bildu zirela kontatu du Canok, «Gardatan, oso leku sinbolikoan, Laboaren lekeitioen sorburu edo iturburu izan zen lekuan», eta egun batzuk pasatu zituzten elkarrekin, musikari eta kantaria haientzat nor zen eta zer kontatu nahi zuten zehazteko. «Unaik lehengoan esan zuen mapa bat trazatzen hasi, eta, azkenean, iparrorratza apurtzen amaitu genuela; hori izan zen abiapuntua: konturatzea Laboa iheskorra dela, harrapaezina». Kantariaren izpiritu aske eta jolastiari jarraiki, ez dute ohiko biografia bat ondu, baina xaman deitu duten haren izaeraren eta bizitzaren alderdi ugari bildu dituzte komikian. Iturriagak eta Canok idatzi dute gidoia, Larratxek eraman du irudietara, eta Mikel Laboa katedrak eta Elkar argitaletxeak plazaratu dute liburua, EHU Euskal Herriko Unibertsitatearen eta Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzaz.

Josune Albisuren Non dago Mikel Laboa? liburua aipatu du Canok, eta haiek komikiari jarritako izenburua jarraian. «Hor ikusten da batean zein bestean ibili garela haren atzetik, baina harrapatu ezinik. Izan ere, nola harrapatu Mikel Laboa, hainbeste Mikel Laboa daudenean? Mikel Laboa horietatik, zein harrapatuko dugu? Nola harrapatu komiki baten bidez?». Albisuren liburuko pasarte bat irakurrita, idazleak azaldu du Laboak bere piezak irekitzat hartzeak bihurtu dituela beste diziplina eta belaunaldi batzuetako sortzaileentzat inspiragarri, istorio berriak sortzeko eta birsortzeko. «Hori da bere edertasuna, horregatik inspiratu du eta inspiratzen du hainbeste jende, eta horregatik eman daitezke bere kantuak punk bertsioan edo sinfonikoan eta sortzen da beti zerbait berria».

Laboak entzunaldi bakoitzean gauzak erakusten jarraitzen duela defendatu du Canok. Bi nabarmendu ditu: askatasuna eta haren aldarte umoretsua. «Bai askatasuna eta bai umorea praktikatzen dituenak ongi daki arriskurako eremuak ere badirela. Beraz, uste dut Lekeition elkartu ginenean, hasieratik adostu genuena hori izan zela: askatasuna, aldarte jostari eta umoretsua, eta arriskuak hartzeko gogoa, hori zelakoan Laboa nolabait zirrikituren batetik erakusteko edo komikigarri bihurtzeko modua».

Horregatik baztertu zuten hasieratik ohiko biografia bat egiteko ideia, nahiz eta, halere, «bueltan-bueltan, biografia ere agertuz» joan zitzaien. Gertaeretatik hasi ordez, «txinpartetatik, inspirazio horretatik, zorakeriatik» abiatu ziren —western baten gisan hasten da komikia—. «Hasierako orrialdeetatik erabaki genuen tonua izango zela batzuetan onirikoa, beste batzuetan errealista, batzuetan memoriatik jotzen zuena, beste batzuetan Laboaren katarsirako gaitasun hori islatzen saiatzen zena, batzuetan kotidianoagoa...». Tonu horiekin agertu dituzte komikian Laboari lotutako lekuak —Bartzelona, Baztan, Donostia...—, haren egunerokoarizein sormenari lotutako pasarteak, kantuak zein hautatzen zituen poemak, besteak beste.

Iturriagak azaldu du «itzelezko poza» hartu zuela katedraren proposamena jaso zuenean, baina «kristoren ardura» sentitu zuela segidan, Laboa «ez baita edonor», eta mito izaera bat ere eman ahal zaiolako. «Niretzat, pertsonalki, arazo handi bat izan zen hori hasieran. Bakoitzak badu bere Laboa, eta zein kontatuko dugu guk, nor naiz ni hor eskua sartzeko...». Hainbeste jenderentzat figura hain maitatua eta hurbilekoa den horretara nola hurbildu argi ez ikusteak «blokeorik» sortu ziola aitortu du. Eta eskerrak eman dizkie Canori eta Larratxeri, proiektura batu eta hori gainditzen laguntzeagatik. «Behin edo birritan gutxienez dimititu nuen horregatik, baina ez zidaten utzi. Uste dut Harkaitzek hasieratik jokoa ireki zuela halako molde batez, non apurtu ziren istorio honi aurre egiteko nituen blokeoak. Eta, gero, Josebaren lana azpimarratu behar da».

Kolore paletarekin jolasean

Irudigileak ezin izan du liburuaren aurkezpenean egon, baina bai Canok, bai Iturriagak haren egitekoa goratu dute. Iturriaga: «Harkaitzek esan duen bezala, gu genbiltzan halako terreno... ez dakit den zehaztugabeetan, baina bai arriskutsuetan, eta arriskua zegoen puska soltez osatutako emaitza bat agertzeko. Eta nik uste dut Josebak lan itzela egin duela, hirugarren gidoigile bat izan dela, eta oso ondo mantendu duela beti azpiko hari hori, bai gidoigile ikuspuntutik, eta zer esanik ez grafikoki. Lan itzela egin du».

Kolore paleta ezberdinekin lan egin du Larratxek, Iturriagak nabarmendu duenez. Izan ere, kronologikoki antolatuta edo biografiari estu lotuta ez badoaz ere, atalez osatua dago kontakizuna, eta istorio bakoitzean badago kolore paleta xumeago bat; tarteka, baina, «Zumetaren kolore paleta» bizi hori ere agertzen da, momentu jakin batzuk bustitzeko. «Nik uste dut Josebak marka bat utzi duela lan honetan, eta, marrazkilari bezala, goia jo duela».

Canok aipatutako ausardia eta umorea lanean jasotzea lortu dutelakoan, pozik agertu da Iturriaga ere. «Uste dut ur handitan sartu ginela, behin baino gehiagotan pentsatu genuela ea non sartzen ari ginen, eta orain sorioneku garela ur horietaz blaitu izanaz».

Izenburutik hasita, lanari poesia dariola iritzi dio Antxiñe Mendizabal Elkarreko editoreak, poema grafikotzat ere har daitekeela gehituta. «Irakurketa ez konbentzional bat, arauz kanpoko errelato bat, eta irudimenak gainezka egiten duen istorio bat da». Egileen lana goraipatu du: «Nik tarteka On Kixoteren traza hartu diodan Mikel Laboa honi xaman deitu diote egileek, eta niri iruditzen zait, sortu duten eldarnio zoragarri honekin, arkatzaren eta hitzen aztiak direla Larratxe, Iturriaga eta Cano». Mendizabalen ustez, «euskal literaturan hain urria den errealismo magikoa elikatzera datorren liburu ederra da».

«Afektuen katea»

Mikel Laboa katedraz esker oneko hitzak izan dituzte sortzaileek, lana osatzeko konfiantza eta denbora eskaini dizkietelako, eta baldintza horietan jardutea ez delako ohikoa, haien esanetan. Iturriaga: «Hiru buru eta sei eskutara aritzea konplexua da, eta ez da erraza halako lan bat aurrera eramatea, baina konfiantza izan dute, eta denbora eman digute, eta ia-ia esan daiteke egin dugula komiki bat film baten denboretan». Horri esker, uste du sortu ahala istorioa eraikitzen ikusi dutela eta ausart jokatu ahal izan dutela.

Katedraren izenean, egileei beren ardura, inplikazioa eta eskuzabaltasuna eskertu dizkie Jone Miren Hernandezek, eta komikian «oso sotila» den zerbait dagoela iritzi dio: «Inpresioa dut egileen artean afektuen kate bat osatu dutela, eta, gero, Josebak hori marrazteko gaitasuna izan duela. Ni, behintzat, horrek hunkitu nau irakurtzekoan».