Uriberen mundua ikertuz

«Kritikarik gabe, liburuak hegoak moztuak ditu». Kirmen Uribe idazleak (Ondarroa, Bizkaia, 1970) argi du kritiken garrantzia; bere ustez, kritikek mantentzen dute liburu bat bizirik denboraren joanean. Eta, hain justu, adierazpen horiek bere lanari buruzko hainbat azterketa kritiko biltzen dituen liburuaren aurkezpenean egin ditu. Guztira, unibertsitate munduko 11 egilek osatu dute Kirmen Uribe: Bizitza, fikzioa liburua. Mari Jose Olaziregi Euskal Herriko Unibertsitateko irakaslea izan da editoreetako bat, eta berak eman du azalpena: «Liburua Uribezale guztientzako irakurketa gonbidapena da, eta, Kirmenen sorlekuari bezala, kresal usaina dario». Olaziregik nabarmendu du proiektuaren asmoa izan dela «kresal usaineko» obra horri, «behar dituen hegoak» ematea.

Hitzaurre moduko bat ere badakar lanak, eta, 11 artikulu kritikoez gain, Uriberen hitzak ere irakur daitezke, lehenengo artikulua berak idatzia baita: Desobedientzia gidaliburua. Uribek dioenez, Mikel Laboa musikariarengandik ikasi zuen artistek arima ausarta eduki behar dutela: «Sortzaile batek ausarta izan behar du, Laboa bezala. Hura ez zen konformatzen tradiziozko kantak soilik abesten; esperimentu musikalak egiten zituen. Ez da egin behar besteek egiten dutena, eta ez da euskarara ekarri behar nazioartean egiten dena». Euskaratik mundura sortu behar dela dio Uribek, «euskaldunen sortzeko modu bereziak kanpora atera». Dioenez, desobedientzia puntu horrekin jokatu izan du beti; berritzailea izanda, eta, aldi berean, literaturaren arau eta tradizioekin apurtuz. Jarrera hori azaldu nahi izan du idatzi duen artikuluan, hain zuzen ere: «Horiek dira nire bi ardatzak: kontatu ez direnak kontatzea, errekuperatzea; eta, modu berriak saiatzea, ikertzea».

Amaia Elizalde Euskal Herriko Unibertsitateko irakaslea ere aritu da liburuaren editore lanetan, Olaziregirekin batera, eta, bere hitzetan, liburu «aberatsa eta akotarikoa» sortu dute, ikerlari askok hartu dutelako parte. Egile bakoitzak bere eremu akademiko eta geografikotik erreparatu dio Uriberen lanari.

Egile batzuek idazlearen obran jarri dute arreta. Leyre Arrieta historialariak, esaterako, Elkarrekin esnatzeko ordua eleberriaren testuinguru historikoa azaldu du. Horretarako, Jose Antonio Agirre lehendakaria buru izan zuen lehendabiziko Eusko Jaurlaritzaren politika kulturalaren analisitik abiatu da. Hasier Arraizek, berriz, Uriberen hiru eleberrien oinarrian dagoen helburuaz eta poetikaz idatzi du.

Kontuan gai zabalago bat hartu dutenak ere badira liburuan. Iowako Unibertsitateko irakaslea da Luis Martin Estudillo, adibidez, eta desplazamenduaren gaia aztertu du, joan-etorrien dimentsio etiko eta historikoa nabarmenduz. Lourdes Otaegi literatur ikerlariak formatu txikiko lanak eta eurek eragindako ikuskizun multimediak aztertu ditu.Olaziregik ere pieza bat idatzi du, eta testu bana idatzi dute Estibalitz Ezkerra, Miren Ibarluzea, Jon Kortazar, Jose Martinez Rubio, Maria Jesus Nafria eta Sally Perret ikerlariek ere.

Joan-etorrikoa izan da liburuaren idazkera ere, editoreek nabarmendu dutenez. Liburuan parte hartu duten zazpi egile euskaldunez aparte, nazioarteko lau ikerlarik ere testu bana idatzi baitute Uriberi buruz.

Elizalderen ustez, ikerketek agerian utzi dute idazleak bere obretan egin nahi izan duena: «Uriberen obrak orain arte ikusezintasunean egon diren hainbat arlo bistaratu nahi izan ditu, nolabait. Literatur mailan, esateko moduei erreparatu die, eta eduki mailan, berriz, pertsonei, heroi txikiei». Ohiko eleberrien narrazio estiloei erronka jo diela gehitu du.

Liburuak idazleari egiten dio erreferentzia izenburutik beretik. Alde batetik, Olaziregik azaldu duenez, Uriberen obra bizitzaren «ospakizun bat» delako: «Bizitza bizigarri egiten duen idazkuntza bat da Kirmen Uriberen lana». Bestetik, fikzioa asmakizunarekin lotzen dela azpimarratu du Olaziregik, eta fikzioa, askotan, «errealitate deitzen zaiona» bezain beharrezkoa dela. Idazleak asmakizuna, hausnarketa eta forma berriak uztartzen ditu, editorearen hitzetan.

Kirmen Uribe: Bizitza, fikzioa liburua euskaraz argitaratuko dute lehenik, eta gaztelerara eta ingelesera itzuliko dute gero. Olaziregik esan du taldeak egin duen lehen lan akademiko kolektiboa dela, eta, iragarri duenez, Uriberen inguruko liburuaren atzetik horrelako gehiago etorriko dira: «Gure asmoa da euskal sortzaile handien lanaren kritikak kaleratzea. Gure literatura ikusgarri egin behar dugu».

Mundutik desagertuta

Kulturaren garrantziaz gogoeta egiteko ere baliatu du liburuaren aurkezpena Uribek berak: «Itxialdian, izugarri kontsumitu da kultura. Jendea ohartu da haien bizitzetan oso beharrezkoa dela musika, oso beharrezkoak direla liburuak, oso beharrezkoa dela kultura».

Konfinamendu garaiak kulturan izandako eragina ez da beti onerako izan, baina, idazleak gogoratu duenez. 17 segundo izeneko bere azken poesia liburua, adibidez, hilabeteotan zen gazteleraz ateratzekoa, baina, pandemiaren ondorioz, inprentan geratu da, «kutxetan sartuta». Argitaletxeak ez du orain argitaratu nahi izan, eta, beraz, irailera arte itxaron beharko da idazlearen azken lanaren gaztelerazko edizioa kalean ikusteko. «Hilabete hauetan, gure lanak mundutik desagertu egin dira».