«Tristea iruditzen zait oraindik bi aldeez hitz egiten ibiltzea»

Lasa eta Zabala pelikula filmatu dute Donostian, Zumarragan, Oiartzunen, Irunen, Tolosan (Gipuzkoa), Arguedas inguruan (Nafarroa), eta Baiona eta Hendaian (Lapurdi). Zazpi asteren ondoren, egin dituzte egin beharreko filmaketak. Korapilatsua izan dela aitortu du Pablo Malo zuzendariak (Donostia, 1965). «54 aktore genituen. Basakeria bat da, normalean sei, zortzi edo hamarrekin lan egiten da». Istorioak, gainera, garai batetik bestera jauzi egiten du, eta horrek produkziokoen zeregina zailtzen du, esaterako. «Abrakoei [Ekoiztetxea] nire esker ona eman nahi diet, kalitatea bermatzeko baliabideak jarri dituztelako». Haren esanetan, orain hilabete eta erdi esan izan baliote lortu duten pelikula lortuko zutela, askoz ere lasaiago lo egingo zuen. Lan entretenigarria izango dela dio. «Eta horrekin pentsatu nahi dut gure ekarpena izango dela aurrepauso bat ematea gure historia kontatzeko orduan».

GALek hildako bi gazteren erretratu intimoa egin nahi duzu pelikulan. Nola lortzen da intimotasun hori, gertatu zenak hainbesteko oihartzuna eduki zuenean?

Bai istorioan bai gazte horien eta baita haien ingurukoen intimitatean ere fokalizatuz. Ez dut panfleto bat egin nahi izan; ez dut istorio politikoegia kontatu nahi izan, gertatutakoaren bueltako aldagaiak nahiko politikoak zirelako berez. Gidoigilearekin [Joanes Urkixo] hitz egin nuenean, argi neukan istorio honi sentipenetatik heldu behar geniola, bakoitzaren iritzi politikoak gorabehera. Bai hemen, bai Madrilen, pelikula egin behar nuela jakin zenean, jendea etortzen zitzaidan esanez garai hartan argi zeudela jokoaren arauak, gazte horiek bazekitela non sartzen ziren, auskalo zer egingo zutela taldean jarraitu izan balute... Niretzat, basakeria dira adierazpen horiek. Hortaz, iritzi hori daukan edonork pelikula ikusten badu, eta zinema aretotik ateratzen bada, basakeria horiek, bakoitzaren iritzi politikoak gorabehera, ezin direla egin pentsatuz, niretzat lorpen bat izango da.

Intimitate hori fokalizatzeko lanean, zer egin zaizu zailena?

Dena izan da oso zaila. Hasteko, ez nuen onen eta txarren istorio bat egin nahi. Argi neukan, kontatzen ari ginenarekiko oso bidegabea izango zelako. Ez genituen arketipoak eta manikeismoak sortu nahi, ez liokelako on egingo ez istorioari, ez kontatzen ari ginenari. Sinesgarritasunaren mesedetan, orekari eusten saiatu gara.

Benetako gertaerak direlako.

Bai, sumarioak dioen horretara mugatu garelako. Produktoreak eta gidoigileak argi zeukaten: ez zuten espekulatzen ibili nahi. Azkeneko hilabeteetan era guztietako jendearekin elkarrizketatu gara, eta eman digute oilo ipurdia jartzen duten adierazpen, egoera eta besteren berri, baina ezin ditugu kontatu ez daudelako frogatuta. Gauza batzuk fikzionatu ditugu, teknikoki ongi zetorkigulako soilik, baina kontatzen den beste guztia, elkarrizketak eta egoerak barne, frogatuta dago benetako gertaerak direla.

Ekilibristarena egiten ibili zarela adierazi duzu. Horrek azken emaitza desorekatu al dezake?

Bai, baina... Gidoia ez zen nirea, baina zuzendari guztiek egiten duten bezala, aldaketatxo batzuk egin dizkiot eta nire bihurtu. Beste perspektiba bat neukan, hortaz, eta argi neukan nondik ez nuen jo nahi. Benekien, argi zegoen, jendea filmaren kontra egongo zela. Orain gutxi arte bizi izan dugun egoera politiko batez ari gara, eta edukiko zituen balizko interpretazio horiei ihes egin nahi genien. Herrialde honetan gertatu diren basakeriak onartu, kontatu eta aurrera egiteko ordua da.

Nolatan iritsi zen proiektua zure eskuetara?

Ekoizleak, Joxe Portelak, egin zidan proposamena. Hainbat gidoi dauzkat idatzita, baina etorri zitzaidan Joxe [Portela] esanez ea interesa nuen Lasa eta Zabalari buruzko istorio bat egiteko. Ez zegoen argi dokumental bat izango zen, edo telebistarako film bat... Hasi nintzen gaiari buruz irakurtzen, eta konturatu nintzen istorioa, bisualki, oso indar handikoa zela. Gainera, fikzio aldetik gozoki bat da. Drama dauka, thriller politikoa, suspensea... Elementu horiekin guztiekin, istorio bat kontatzeko gogoa sartzen zaizu. Zerk bota zaitzake, neurri batean, atzera? Bada, benetan gertatutako zerbait dela izateak. Joxiren aita izan ezik, gainerako familiako kideak bizirik daude. Orduan, existitu ziren bi pertsonari buruzko istorio bat kontatzeak apur bat geldiarazten zaitu. Baina gazte haien istorioa, nolabait, aitzakia bat da, istorio haren bueltan gertatu zen guztia kontatzeko.

Modu batean edo bestean arriskatu egin zarela sentitzen duzu.

Beti arriskatzen zara horrelako pelikula bat egiten duzunean. Argi dago. Hasteko, kamera toki batean edo bestean kokatzen duzun unetik, posizionatzen ari zarelako. Nik beti esan dut, eta ez dut ezkutatzen, kasu honetan zein aldetan nagoen. Gizarteak ezin du onartu defendatu behar dituenak bi pertsona hain modu basati eta dramatikoan desagerraraztea. Bakoitzak dagokiona bere gain hartu beharko du. Adibidez, Joxean eta Joxi Tolosako hilerrian lurperatu zituzten uneko Ertzaintzaren oldarraldia filmatu genuen, Ertzaintzari eskuetatik joan zitzaiona. Nik hitz egin dut Ertzaintzarekin, eta onartu didate gauza guztietatik ikasten dela eta gauza batzuk ez zirela ondo egin. Guardia Zibilak ere onartu beharko du haien ibilbidearen zati bat nahiko iluna eta grisa dela.

Pelikula osatzekoan, Jim Sheridanek eta Ken Loachek Irlandako gatazkaz egin dituzten filmak hartu dituzu erreferentzia moduan. Zertan parekatu daitezke produkzio nahiko handi horiek zuenarekin, apalagoa denarekin?

Gogoan parekatu daitezke. Ingelesek eta irlandarrek tradizio luzeagoa dute, eta, gainera, hizkuntzak berak aukera eman die haien istorioak hobeto saldu ahal izateko. Dena den, apaltasun horren barruan, gure pelikularen aurrekontua anbiziotsua da. Zineman gauzak nola dauden ikusita, bi milioi euroko aurrekontua edukiz gero, zinemagile bat ezin da kexatu.

Badakizu bai Euskal Herritik eta bai Espainiatik egurra jasoko duzula. Onartuta al daukazu?

Onartu dut. Ondo iruditzen zait egurra ematea, baldin eta makilakada horiek ondo argudiatuta badaude eta fikzio zinematografikoarekin zerikusia badute.

Baina ez zenuke onartuko ideia bera ezbaian jartzea.

Hori da. Asko izorratuko ninduke azkenean filmaz beraz hitz egin beharrean ingurune horiek guztiek sortzen dituzten iritzi hain alderdikoei horiez hitz egiteak. Madrilgo zenbait komunikabidek iraindu naute jada... Nik ez daukat arazorik beste edozer gairi buruz edo beste aldeaz filmatzeko. Oso tristea iruditzen zait oraindik ere bi aldeez hitz egiten ibiltzea. Hemen gertatu dena ez da ezertaz harro egoteko modukoa; ez gaitu pertsona hobeak egin jendea hiltzeak, jendea bahitzeak, torturatzeak... Kontatu beharra daukagula? Bai. Belaunaldi berrientzat, urteekin, aitonaren istoriotxoen parekoak izango dira.

Días contados (Imanol Uribe, 1994) eta La casa de mi padre-ren (Gorka Merchan, 2008) gisako lanek ez zuten Euskal Herriko gizartea asebete.

Agian, gaur egun, oso zaila delako euskal gatazka deitzen zaionari buruzko pelikula bat edonoren gustukoa izatea. Izan ere, mundu guztiak pentsatuko du zerbait falta dela... Batek zera esan zidan: «Hil zituzten ETAko bi kideren istorioa kontatzen ari zara, beste aldean 1.000 hildako daudenean».

Agian, goizegi da oraindik gatazkari buruzko film erreferentziala egiteko?

Bai, baina noiz erabakitzen dugu goiz edo berandu ote den? Aurrenekoak gara ETAk borroka armatua utziko zuela adierazi ondoren gatazkari buruzko pelikula bat egiten, eta uste dut sanoa dela. Zenbat eta lehenago hasi, hobeto. Ari dira idazleak horri buruz idazten, eta egingo dira antzezlanak, eta argazki erakusketak, eta irakurketak... Eta hobe hori hemen bizi eta pairatu izan duen batek kontatzea.

Estreinatu aurretik ere, esan dute jada pelikula oso distantziakidea izan daitekeela. Ez dela busti da egile bati esan dakiokeen gauzarik okerrena?

Badakit pelikula niri eskaintzearen arrazoietako bat dela ez daukadala esanahi politikorik inongo zentzutan. Zinemagile lanbidetik bizitzea atsegin dudan pertsona bat naiz, baina, noski, nire ideia politikoak dauzkat. Halere, alde horretatik oso lasai nago, inork ezingo didalako leporatu alde batera edo bestera hurbiltzen saiatu izanaz. Ahalegindu naiz neure buruarekin ahalik eta modurik zintzoenean jokatzen. Joan dadila jendea zinema aretoetara pelikula ikustera, bakoitzaren iritzi politikoak gorabehera. Beti esan izan dut: izua ematen dit aspertzeak. Amesgaiztoak eragiten dizkit jendea 10. minutuan jada ordulariari begira egoteak.

Orain hilabete, Joxe Portela pelikularen ekoizleak adierazi zuen Madrilgo zenbait telebistak ez zutela pelikula ikusi ere egin nahi. Orain, aldiz, prest daude ikusteko behintzat. Estreinaldiaren ondoren, banaketaren eta gertatuko denaren beldur al zarete? Asier ETA Biok, adibidez, arazoak edukitzen ari da.

Nire alde inozoa eta nerabea azaleratzen dut, eta filmaren emaitza ona bada, pentsatu nahi dut telebistek film bat erosiko dutela, eta aretoek kalitatezko fikzio zinematografiko bat proiektatuko dutela. Egiten ari garenak duen kalitateak asko erlaxatzen nau.

Maiatzerako pelikula muntatuta eduki nahi duzue, Donostiako Zinemaldiko hautaketa batzordeak ikus dezan. Orain dela bi urte, Zinemaldiak ez zuen aukeratu bost euskal preso politikoren egunerokoa kontatzen zuen film bat [Barrura begiratzeko leihoak]. Bi kasuak parekatu al daitezke?

Esango nuke ezetz. Jaialdi batera aurkezten zarenean, badakizu zeintzuk diren jokoaren arauak. Badakit nola funtzionatzen duen Zinemaldiak, aspalditik eta oso-oso ondo ezagutzen dut zuzendaria [Jose Luis Rebordinos], eta erabat seguru nago Zinemaldian proiektatzen dituzten pelikulak argudio zinematografikoengatik aukeratzen dituztela, eta ez argudio politikoengatik. Ez daukat dudarik. Honekin gauza bera gerta daitekeela? Jokoaren arauak dira. Igual ez dugu aurkezteko denborarik edukiko! Auskalo.