«Tripetatik ateratzen den film bat egin nahi nuen»

Alvaro Brechnerzuzendari uruguaitarraren (Montevideo, 1976) La noche de 12 Años filmak Uruguaiko diktadura du abiapuntu (1973-1985). Mauricio Rosencof, Eleuterio Fernandez Huidobro eta Jose Mujica ditu hiru protagonistak. Preso bahitu gisa bizi dituzte urteak. Bata idazle, bestea ministro, eta azkena Uruguaiko presidente bihurtuko dira gerora. Memorias del Calabozo liburua du oinarri, baita elkarrizketa andana bat ere. Fikziozko lanik onenaren saria eskuratzeko lehian dago Latinoamerikako kulturen Miarritzeko jaialdian. Donostiako Zinemaldian, Horizontes Latinos sailean dago lehian. Detaile bat, halere: Miarritzen, filmak Compañeros du izena, Frantziako banatzaileak erabakirik. Filma bera, partez, Nafarroan filmatu dute, Ezkabako gotorlekuan.

Zer kontatu nahi izan duzu film honekin?

Zerk egiten duen gizaki bat gizaki. Hiru protagonistak muturreko egoera batean daude. Borrokatzen ari dira gizaki izaten segitzeko. Definitzen gaituen guztia debekatzen diete, eta inkomunikatuta daude erabat. Kanpoko argia ez zaie iristen. Ez dakite eguna den ala gaua. Zer den gaur gertatu, zer atzo. Zer amestu duten, zer den egiazki gertatu. Ez dakite zenbat denborarako diren hor.

Nola lortzen dute ez erotzen?

Haiek berek ez didate inoiz eman behin betiko erantzunik; ahal bezala eta behin baino gehiagotan erortzeko puntuan. Gakoa litzateke aurkitzea galdera honen erantzuna: zergatik iraun bizirik? Nola egin zure sufrimenduei zentzu bat emateko. Bakoitzak erantzun propioak aurkitu zizkion horri. Batek, poemak idazten. Beste bat irudimena erabiltzen hasi zen. Azkenean, irudimena da kentzen ahal ez dizuten gauza bakarra; Mujica bera erotzeko puntuan egona da urte luzetan. Ahotsak entzuten zituen, eta konbentzitua zen pentsamenduak grabatzen zizkiotela. Erran izan du azkenean psikiatra batek salbatu zuela.

Sendatzea onartu zuten?

Mujicak dioenez, ospitalera eraman zuten ez zekitelako gehiago zer egin harekin. Orduan ohartu zen hura baino eroago zela parean zuen psikiatra. Erremedio batzuk eman zizkion, baina ez zituen hartu. Aldiz, liburuak eman zizkion, zientzia liburuak denak. Irakurtzeari esker, pentsamenduaren estimuluak martxan ezarri ahal zituen berriz.

Zinemarako bazenuen amaiera eder bat ere, batak presidente, besteak ministro eta azkenak idazle bukatu baitute.

Bai. Ideia zen erakustea gizakia gai dela txarrena egiteko, baina, aldi berean, norberak bere baitan aurki dezakeen indarra ez dela behin ere gutxietsi behar.

Zergatik ez zituzten hil? Desagerrarazi?

Uruguaiko historiaren berezitasun bat da hau. Latinoamerika osoan jende gehien atxilotu dituen diktadura Uruguaiko diktadura da, proportzioan. Hil eta desagertu anitz izan dira, errepresio zabala, baina beste diktadura batzuetan, Argentinan adibidez, heriotza zinezko industria bat izan da. Ez dakit zergatik ez zituzten hil. Agian Uruguaiko joera batekin du zerikusia. Nehork ez zuelako hil horien ardura ukan nahi, beharbada? Halere, bahituak ziren, eta edozein mementotan hiltzen ahal zituzten. Bahituek barneratua zuten hori. Baina hara. Ezin baitzituzten hil, ero bihurtzera kondenatu nahi zituzten.

Isolamendua, iluntasuna, inkomunikazioa... Nola filmatzen da hori?

Egia da historia sinplea dela, eta badakigula nola bukatzen den. Bidaia bat balitz bezala pentsatu dut, bidaia sakon bat beren esperientzietatik barna. Ez nuen nahi turismoa egiteko bidaia bat historia baten baitan. Tripetatik ateratzen den film bat egin nahi nuen, intuizioekin zerikusia duena.

Adibide bat?

Eszena bat filmatzen hastekotan ginela, eszena horretan gelditu, aktore bati burua estali eta beste leku batera eramaten nuen. Aktoreak ez zekien gehiago non zen. Erabat desorientatua zen. Horrelako aldaketa txikiak egiten nituen, aktoreak ezegonkortzeko. Horrez gain, kamera zikina izatea nahi nuen; alde inpresionista batekin. Kamera leku pribilegiatu batean jarri nahi nuen, baina nehoiz iragarri gabe zer gertatuko zen. Haiek ikusten ez dutena ez erakutsiz. Ikusleak ere soinuei esker asma dezan. Haiek berek entzumenaren sentsibilitate handi bat garatu zuten. Eta hortik ere martxan jartzen da irudimena. Eta ideia da horiek oro kontrastatzea beren unibertso mentalekin, oroimenekin, fantasiekin.

Bi astez egon zara Nafarroako Ezkabako gotorlekuan filmatzen.

Bada Ezkabako gotorlekuan indar bat, non senti daitekeen gaizkiaren, izuaren muina. Ikaragarria da. Horko presoak nola gosez eta hotzez hil ziren. Nola eskapatu zirenak berriz bertaratu eta hil zituzten. Itzela da leku horretan izatea eta isilik egotea. Bada zerbait hitzetatik kanpo gelditzen dena.

Uruguaik biztanle gutxi ditu, baina, aldi berean, baduzue zinema bat urrunera hedatzen dena, zure filma lekuko. Futbolaren gisara... Zein da gakoa? Txikitatik zinema gela eta futbol zelaietan pasatzen dituzue egunak?

[Irriak] Egia da ezin dela Uruguai aipatu futbola eta hezkuntza aipatu gabe. Eta, zinemari dagokionez, uste dut lotua dela urteetan garatu zinemazaletasunarekin, zinematekak eskuragarriak izatearekin. Hilabetean ehun bat film ikus genitzakeen, adibidez, kasik urririk.