«Trikiti topaketek 'manifak' dirudite!»

Kataluniarra da, baina Zugarramurdin (Nafarroa) bizi da aspaldian Carles Belda trikitilaria (Sabadell, 1972). Aise hitz egiten du euskaraz; «ostatuan» ikasi zuela dio, irribarrez. Euskal Herriko hainbat txokotan ibilia da jotzen, baina ia astebururo joaten da Kataluniara, El Belda i el Conjunt Badabadoc bere taldearekin kontzertuak eskaintzera. Berak ere ez luke pentsatuko hori izango zuela bizibidea lehen aldiz soinu txikia esku artean hartu zuenean. Maitasunez mintzo da bere musika tresnaz. Hari buruzko hitzaldia emango du hilaren 5ean Donostian, Trikitixaren IX. Jardunaldien barruan.

Soinu ttikiketa izenburua jarri diozu hitzaldiari. Zer kontatuko duzu?

Udazkena hurbil dugu, eta onddoketa hasiko gara. Teknika bera erabiliko dut munduko soinu txikiak atzemateko. Batez ere jarrera da inportantea.Trikitilaria naiz, eta nire bizitzan, pixkanaka, munduko soinu txikiak atzeman ditut, onddoak bezala.

Toki bakoitzean soinu diatonikoa jotzeko moduak izango dituzue aztergai. Zein da, zure ustez, Katalunian eta Euskal Herrian soinu txikia jotzeko dagoen ezberdintasun nagusia?

Ezberdintasun hori orokorra da, eta soinu txikian agertzen da. Hemen bada jarrera kolektibo bat, beti pentsatu dut hemen sozialismoa posible izaten ahal dela, baina Katalunian ez; han anarkista hutsak gara, bakoitza bere aldetik ibiltzen da, eta hori trikitian sumatzen da. Hemen bada eredu bakarra abantzu, badira eskola handiak... batzuetan trikiti topaketek manifak dirudite! Posizioak, behatzak, ta-ta-ta-ta... Kubako desfile bat ematen du! [barrez]. Ez da kritika bat, e? Ongi da, baina gu franko ezberdinak gara.

Bi munduak ezagutzen dituzu. Zer ateratzen da nahasketa horretatik?

Hori kanpotik ikusiko duzue, nik barnetik jakitea zailagoa da. Egia errateko, hemengo estiloan egiten ahal dut, baina ez naiz sobera ongi moldatzen, ni oraino kataluniarra bainaiz. Adibidez, inauterietan Zugarramurdin urtero jotzen dut, baina hemengo jarrerak badu puntu bat... tentsio gehiago bada jotzeko, tentsioa zentzu onean, indartsua da. Baina hori Euskal Herriko nortasuna da, zutik ibiltze hori; gu ibiltzen gara pixka bat borobilduak [keinuka eta barrez], badugu puntu bat lasaiagoa jotzeko, gure nortasuna da. Nahasketa horren fruitu izan liteke Pomada taldea; trikiti eta panderoarekin rumba jotzen genuen.

Hogei urtetik gora daramazu trikitia jotzen. Noiz, nolatan hasi zinen?

Halabeharrez hasi nintzen. Egun batez trikiti bat atzeman nuen merkatutxo batean. Ideiarik ez nuen hori zer zen; hartu, eta ikertuz aritu nintzen, ikasi nuen arte.

Beraz, autodidakta moduan ikasi zenuen, edo eskolak hartuz ere bai?

Hasieran bai, eta gero Francesc Marimonekin hasi nintzen, hori izan da nire maisua. Duela 11 urte honat, Hernanirat etorri nintzen, hiru hilabetez trikitia ikastera; Maixa [Lizarribar] eta Iker Goenagarekin eskolak hartu nituen.

Zerk erakarri zintuen bereziki soinu txikitik, zerk piztu zuen zure arreta?

Batez ere autonomoa dela, orkestra osoa duzula. Eta baita ere normalki publikoaren erantzun ona duzula, jendea beti pozten da. Soinu txikiarekin argi eta garbi dago munduko musika tristeena egiten ahal dela, eta alaiena ere bai; hori polita da, humanoa dirudi. Musika tresna guztiekin egiten ahal da hori, baina soinuarekin gizarteak onartua du: besta egiteko, trikitia, eta kantu tristeak egiteko, trikitia edo akordeoia.

Euskal Herrira Pomadarekin hasi zinen etortzen, eta harrera oso ona izan zuen taldeak. Harritu zintuen?

Bai! [Barrez]. Beti oroitzen naiz lehenbiziko kontzertuaz. Lasarte-Orian izan zen, Jalgin; ostatu txiki bat da, eta besta kataluniar bat antolatu genuen, eta oroitzen dut han bazela jendea, eta banku batean eserita, besoak gurutzatuta, hiru edo lau gizon begira... trikitilariak, [barrez]. Pentsatu nuen, tira, agertu gara trikitilari estralurtarrak eta ikusi behar zer egiten duten... Normala da, nik konprenitzen dut. Imajina ezazu Chicagon japoniarrak bluesa jotzen... Kanpotarrak beren musika jotzen ikusita harrituko ziren. Baina harrera ona izan dugu beti.

Garai hartan trikitiaren boom moduko bat izan zen, triki pop-aren eskutik. Giro horrek Pomadaren arrakastan eragina izan zuela uste duzu?

Ez dakit, agian bai, baina Pomada sortzeko segur. Gozategiren diskoak, Maixa eta Ixiarrenak, Tapiarenak, Kepa Junkeraren lehen diskoa... den-denak nituen.

Trikitiaren hainbat izen handi aipatu dituzu, Joseba Tapia eta Kepa Junkera tartean. Katalunian ere izan dituzu halako erreferenteak?

Ez, tira, batto bada: Joan Garriga da gure enbaxadorea, La Troba Kung-Fu eta Dusminguet-ekoa. Baina badakizu, gu oraino franko autonomoak gara kulturalki, eta gure arazoa barnean da, ez kanpoan. Nire herrian jotzea da nire arazo nagusia, ez kanpoan. Jotzen dut, baina arazo sozial bat dugu: baditugu bederen bi mundu, hemen bezala, eta bertze mundu horretan behin harrika atera ninduten herri batean. Hori behin gertatu zen faxista batzuekin, baina, tira, ez gara orain geldituko.

Erreferenteei buruz ari garela, trikiti doinuetan topatzen dituzu zure sorkuntzetarako eraginak, edo beste musika mota batzuetan ere bai?

Denetarik. Ni ez naiz sobera trikitilaria, e? [barrez]. Tira, bai, bistan da jotzen dudala, baina ez da nire obsesioa. Tresna polita da, erabilgarria, besta edo tristura sortzeko, kantuak zabaltzeko... Prest da, hartzen duzu eta fite soinua ematen du, eta nahi duzun giroa sortzeko erraza da. Maite dudan musika entzuten dut, trikitia ere bai; adibidez, anitz maite dut Tapia, edo Sharon Shannon.

Doinu tradizionalak askotarikoekin nahasi ohi dituzu; rumba, reggaea... Tradizio hutsa ez da aski zuretzat?

Tradizio hutsa ez da existitzen. Jon Sarasuak mintzaldi batean kristoren esaldia erran zuen: «Berritu behar dugu tradizioa errespetatzeko». Bestela ez da tradizio. Tradizioa bide bat da; gelditzen bazara, bidea finitzen da, eta bide hori segitzeko ibili behar duzu, eta ibiltzeko, inguruan duzuna hartzen duzu. Horregatik, esaldi hori niretzat funtsezkoa da.

Pomada, Ensaladilla So Insistent, Mesclat... hainbat taldetan aritu zara, eta El Belda i el Conjunt Badabadoc-en zabiltza orain. Zein proiektu duzu esku artean orain?

Katalunian dantzaldiak egiten ditugu batez ere. Baina hemen bertze talde bat dugu, esperimentala, Javi Pezekin eta Jon Lonberarekin: Herrikojak. Gure azken lana Bertsolari dokumentalerako musika egitea izan da. Kataluniako tradizioaz egiten dut, eta hango musika erabiltzen dut normalki. Herrikojakekin hasi naiz ere pixka bat hemengo tradizioa sartzen eta txikitzen [barrez]. Baigorrin, Nafarroaren Egunean emanaldi bat egin genuen, eta ongi izan zen.

Jarraitzen duzu euskal trikitiaren panorama? Nola ikusten duzu?

Musikalki ongi da, baina afera ez da musikala, soziala da: nola kokatzen den euskal musika Euskal Herrian, edo euskaltasuna nahi baduzu. Garai batean, gailurraren gailurra Hertzainak ziren, eta egun nerabeek halako itxura bat emateko erdaraz egiten dute; hori bada lanjerosa edo kontuan hartzekoa. Trikitiarekin gauza bera gertatzen da. Ni ez naiz nehor hori errateko, baina bai hemen bai Herrialde Katalanetan, inperioak gero eta agresiboagoak dira, eta bide berriak dituzte kultura txikiak desegiteko. Teknika berria ez da talka egitea, desegitea baizik; «munduko hiritarrak», «elebitasuna»... eta plas! gu desagertu. Egoera horretan kokatu behar da dena. Baina, hala ere, uste dut lortzen ahal dugula; bestela, zer utzi?