«Saiatu naiz munduaren argazki soziopoetiko bat egiten»

«Ederra» da liburuarekin egiten ari den bidea, eta halakoa izan da libururainokoa ere. Irakasle lanean eten bat eginda, idazketari emana bizi izan da Anari Alberdi (Azkoitia, Gipuzkoa, 1970), baita musikari ere, kontzertu ugari izan baititu azken boladan. Lehen pertsonan kontatutako bi bidaiatan ardaztu du Gari eta goroldiozko estreinako nobela (Susa). Liburua sortzeko prozesuari «argazki bital» baten tankera hartzen dio idazleak; selfie bat izatetik urruti dago, halere. «Ni hemendik pasatu nintzen, eta horrela ikusi nuen».

Lehen liburua duzun arren, zure ahots literarioa ezaguna da aspalditik. Zer aldatu da orain?

Jendeak aipatu du, hartu, eta ematen duela Anariren ehun orriko abesti bat. Uste dut baietz, mantentzen duela Zure aurrekari penalak-en hasi eta Epilogo bat-eranzko tonu hori. Gaitegia zabalagoa da, igual. Niretzat, neurrian dago aldaketa: abestiak idazteko, askoz gehiago idazten dut, eta sintesi ariketa bat dira hitzak; kasu honetan, kontrakoa izan da, bi ideiatatik tira egitea. Idaztea, zeure burua ere harritzeraino idazten ari zaren horrekin. Idaztea, modu inkontziente batean, bulkadei segika.

Liburua ateratzekoa zinela zabaldu zenean, batek baino gehiagok pentsatuko zuen poesia liburu bat izango zela, kantuetako hitzen mugakidea delakoan...

Jende askok esan dit hori, bai. Eta nik, hori jakinda, beste leku batera behartu nahi nuen neure burua. Ez dakit hitza behartu den ere... Liburuaren izaera hibridoa ikusita, izan zitekeen poemen eta testu inkonexoen liburu bat, baina nik nahi nuen istorio batean sartu, eta, gainera, istorio horrek edukitzea zentzu bat. Hala ere, esango nuke poema asko daudela liburu honen barruan.

Bai?

Paragrafo eta paragrafo arteko pieza sueltoak dira. Izan nuen tentazioa-edo poema eran jartzeko, lerro hautsiaren forman. Baina liburuaren idazketa prozesu osoan egon da formarekin eta estetikarekin jolasteko intentzio bat. Esango nuke narrazio poetiko bat dela. Eskatzen du, nire ustez, poesiaren tempoa irakurtzeko, eta horretarako korapilatu ditut pixka bat paragrafoak, beste erritmo bat bilatzeko.

Anariren hitzetako unibertsoa ageri da tarteka: bidea eta denbora, «oraindik ez» eta «honezkero ez»... Bidera atera zaizkizu? Birformulatu nahi zenituen?

Gehiago da agerian jartzea bezala. «Zaldi zuri batek aurreratu ninduen karro batean errepidean». Hori denoi gertatu zaigu, eta justu jarri dut gertatu zitzaidan bide horretan, eta lotura bat egin dut karroaren barruan doan zaldiaren eta hor 10.000 urte suelto daramatzan behorraren artean. Bazegoen lotura bat, eta jarri egin nuen. Eta, bueno, Anari entzuten duenak erosiko du liburua, baina jende gehienak ez du entzuten Anari, eta lehenengo aldiz irakurriko du hori. Gainera, obraren continuum-a ere gustatzen zait. Azkenean, gai berak darabiltzat nik behintzat beti, eta espiral batean bezala idazten duzu haiei buruz: aldez aldatzen zara, eta distantziaz ere bai.

Atentzioa ematen du testuaren eraikuntza neurtu horrek. Nolakoa izan da?

Gehienbat nahasten zitzaidan gauza oso intimo bat —adibidez, nire amatasuna-amatasun eza, aitaren adinarena...—, baina argi neukan ez nuela liburu intimo edo konfesional bat egin nahi. Ez dut nire aitari buruz hitz egiten. Aitak irudikatzen du denboraren materia surrealista hori: nola zu aita baino zaharragoa izan zaitezkeen, oraindik nahiko gazte izanda. Amak errepresentatzen du nola bizitzaren fase batean pasatu zaitezkeen zure amaren ama izatera. Anaiak, anaia bat izatearen lotura barrukietakoa, DNA eta hori guztia. Horiek denak palanka batzuk dira, beste gauza batzuez hitz egiteko.

Idatzita neuzkan horiek, eta beste testu batzuk ere bai: kontainerrarena, Googleko galderena... Sartu nitzake gaitan banatutako poesia liburu batean, baina beste zerbait egin nahi nuen. Nire lagun idazleei galdetu nien ea hori guztia izan zitekeen narrazio bat, istorio sinesgarri bat, bi bidaiatakoa. Eta esan zidaten baietz.

Memoriari buruzko galderek badute beren pisua. «Ganbara memoria da orain. Garai batean motorra zen, planifikazioa zen, estrategia, ideologia», idatzi duzu.

Kontatzea erabakitzen duzun horren gaineko hausnarketa literario bat ere egon da hor. Ganbara, memoria historikoaren eta Googleren Ahaztua izateko eskubidearen legeen artean; zer ahaztu, zer gogoratu, zertarako gogoratu... Hor saiatu naiz berez oso materia nostalgikoa izan zitekeena era antinostalgiko batean deskribatzen. Ez naiz batere mistikoa, ez dut nahi antropologia nostalgiko aire hori duen literatura. Horrek balio zidan ariketa bat egiteko gogoratzearen ideologiari buruz. Ideologia oso inportantea izan da obran. Adibidez, garizko paisaia hori niretzat erabat lotuta dagoelako errepublikarekin.

Protagonista etengabe integratzen eta islatzen da bere inguruan, sozialean eta naturarenean. Dena lotu nahi zenuen?

Espazioan, paisaia da dena, autobus bat eta basoa. Eta basoa da zuhaitz pila bat eta udazkena, baina baita ere eukaliptoa. Saiatu naiz munduaren argazki soziopoetiko bat egiten, politikoa eta poetikoa. Denboran, istantearen argazki bat ateratzen badugu, pentsa zenbat gauza gertatzen den. Izenburuak ematen du «zein naiz ni?» itxurako liburu bat izango dela, baina ez. Norberaren dosia hor dago, eguneroko bizitzan dagoena: zu zu zara, baina ez zaude denbora guztian kontziente zure zutasunaz. Ni momentu bital honetan nago, baina, etxetik ateratzen banaiz, zer da momentu hau espazioan eta denboran?

Garia eta goroldioa liburuko pertsonaiaren loturak dira, baina zureak ere bai. Egun, etiketa labaina da autofikzioarena; nola ulertzen duzu zuk?

Niretzat, hiru Anari daude hor, eta niri benetan zurekin hizketan ari dena interesatzen zait gehiena. Literatura hori da. Batetik, pertsonaia bat dago, izenik ez daukana, eta pertsonaia hori denbora batean dago, parentesi batzuetan harrapatuta. Parentesi hori, segur aski, aurretik ezagutzen ez duen eta gero ikusten duen pertsona bati lotuta dago. Bestetik, hor dago pertsonaia horren barruan dagoena, esaten duena ikusi duela bata eta bestea. Eta, gero, hori kontatzen duen norbait dago. Horietatik, ni naiz kontatzen duena, erabakitzen duena. Hori asko interesatu zait.

Narratzailearen ikuspuntuarekin jolas egin duzu hor?

Momentu batean, idatzi nuen nola etorkinek hiru gaitz garatzen dituzten: hezurretako mina, Ulisesen sindromea eta saturnismoa. Eta idatzi nuen: «Esanahiaren arruntasunak dezepzionatu egin ninduenez, ez dut idatziko». Hori idatzi, eta pentsatu nuen: «Zeinek esan du hau?». Halako batean, Alejandro Zambra irakurtzen, lehenengo Facsímil eta gero Poeta chileno, ikusten nuen lotura bat, istoriotik ateratze bat. Kantuak idaztean, abesten dituena naiz, performatzen dituena; hemen, zer idatzi eta nola idatzi erabaki duena. Eta mundial pasatu dut horretan.

Zerk eman dizu pozik handiena?

Diskurtso eta estetika propio bat errekonozitzeak, hori garatzeak, horri ertzak bilatzeak... Liburua idaztean, hitzak idatzi izan ditudanean inoiz galdetu ez dizkiodan gauzak galdetu dizkiot neure buruari. Abestiekin berandu konturatu naiz materiaren kanpoan jarri, eta sormena kanpotik bezala kontrolatze horrekin. Liburuan, hasieratik eduki dut hori, eta idaztea izan da ederrena, prozesua bera. Kolokoi poetiko horrek asko ematen dit.

Deigarria da azaleko irudia: animalia basati bat, metro geltoki batean.

Muntaia bat da, nahiz eta batzuek ez duten horrela ikusi; Mikel Uribetxeberriaren Animalia seriekoa da. Animaliak literatura askorako eman du: txakurra ote den... Koiotea dela uste dut. Liburuaren iguala da azalaren prozesua: gertagarria delako sinisten duzu, nahiz eta ez den egia. Hori da niretzat literatura. Eta asko erabili izan dut animaliatasunaren metafora. «Hainbeste orduero entxufe bat behar dugun animaliak gara», jartzen du liburuan.

2015ekoa da Zure aurrekari penalak, 2016koa Epilogo bat. Zeure burua non ikusten duzu orain, musikari gisa?

Publiko gazte asko ari da biltzen kontzertuetan, eta haiek orain ari dira kantu horiek deskubritzen. Oso zaila da txoke hori. Udaratik baneukan inpostorearen sindromea, abesti horiek gehiegi errepikatzen aritzearena. Udara ondoren, taldekoei esan nien Gabonak arte joko genuela. Guk urte gehienak pasatu ditugu 50-100 pertsonaren aurrean jotzen, eta igual joko dugu gero ere, horrekin ez daukat arazorik. Baina jende gazte pila bat dago, kristoren eklosioa da, oso fuertea.

Sortzaile gisa, sentitzen dut beste zerbait sortzeko beharra, eta interprete gisa oso gozo nago hor. Baina distantzia bat hartu behar duzu, oso zaila da bestela. Ailegatzen zara une batera, non azkeneko kantuak abesten ari zarenean sentitzen duzun orain egingo zenukeen diskoa ez dela disko hori. Beti gertatu zait, eta orain ere bai.

Eta hemendik aurrera, zer?

Gabon ondorengo lanak dira balizko disko bat idazten jartzea, horren bila abiatzea. «Hau liburu bat da?», esan nuen bezalaxe, diskoarekin ere, nahiz eta ez dakit zenbat egin ditudan —zazpi, bost gehi bi...—, beti hutsetik abiatzen zara, ematen du ahaztu egiten zaizula abestiak egiten.

Aurki, zure kantuen hitz guztiak biltzen dituen liburu bat aterako duzu, Pepitas de Calabaza argitaletxearekin: Demoliciones controladas [Eraiste neurtuak]. Nola doa hori?

Nik idatzitako hitz guztiak egongo dira, bai Anariren diskoetakoak, bai besteentzat egindakoak, edizio elebidun batean. Lehen ere proposatu izan didate, baina esaten nien: «Eta hurrengo diskoan, zer? Honek zentzua du erretiratuta bazaude, baina bestela?». Berriro aipatu zidatenean, berriz, pentsatu nuen momentu honetan baietz. Uste dut hurrengo diskoa modu libre batean sartuko dela hor; izan liteke inflexio puntu bat. Baina gogorra da aurreneko disko horietara joatea. Iñigo Astizek lagundu ditu edizioarekin, eta behar nuen kanpoko norbait, kantu horiek ere maite dituena, zeren nik ezin ditut kariñoarekin tratatu.