«Pulpitu ez, plaza izan da Jakin»

Aitzindari izan ziren. Euskal kultura modernitatearen bideetan jarri zuten. 36ko gerrak etendako sokaren lotzaile izan ziren. Eta duela sei hamarkada atzera hasitakoak segida izan dezan engaiatu ziren. Horren aitortza egin nahi izan zion, atzo, Gipuzkoako Foru Aldundiak Jakineko talde historikoari: Joseba Intxaustiri (Segura, Gipuzkoa, 1936), Joxe Azurmendiri (Zegama, Gipuzkoa, 1941), Paulo Agirrebaltzategiri (Oñati, Gipuzkoa, 1942) eta Joan Mari Torrealdairi (Forua, Bizkaia, 1942). «Pentsamenduan, kultur eragiletzan, argitalpengintzan, euskal kulturan eta euskara batuaren eremuan egindako lanagatik» jaso dute Urrezko Domina, erakundearen bereizgarri gorena.

Atzo iluntzean izan zen hura banatzeko ekitaldia, diputazioaren egoitzan, Donostian. Azurmendi bakarrik falta izan zen; Alemanian bizi da, eta, duen gaitza dela medio, ez zuen etortzerik izan; bideo bidez bidali zituen esker oneko hitzak: «Intelektualki, Jakin izan da nire etxea eta familia. Lau mosketari zaharrak ohoratzen dituzuen festan, ezin hor egon, berriro gaixotasunak ustekabean harrapatua, baina zuekin nago». Beren-beregi, Markel Olano ahaldun nagusiari eman zizkion eskerrak, umorez, haren doktore tesia zuzendu zuela gogora ekarriz.

Beste hiru jakinlariei ezpata dantzarekin egin zieten harrera, eta dantzariek osatutako arkuaren azpitik sartu ziren foru jauregira. Instituzioetako eta kulturgintzako hainbat ordezkari zituzten zain barruan, senitarteko eta lagun ugarirekin batera.

Asier Odriozolak aurkeztu zuen ekitaldia, eta Alaitz Aizpurua gaurko Jakineko kideak irakurri zuen laudatio-a, domina banatu aurretik. Torrealdaik hartu zuen gero hitza, lau omenduen izenean. Irribarretsu eta esker oneko, iraganera begiratu bat eginez abiatu zen. Gogora ekarri zituen Jakinen hastapenak, nola sortu zen 1956an, Euskaltzaindiak Arantzazun egin zuen Euskaltzaleen gerraosteko lehen biltzar irekira begira. «Arantzazun sortu zen, bai, baina ez Arantzazurako», egin zuen ñabardura, eta erantsi 30 urte geroago sortu izan balitz unibertsitate giroan kokatuko zuela. Inon sortzekotan, «euskararen lurralde askean» sortu zen Jakin, eta Arantzazu zen orduan lurralde horren sinbolo. Hamar urte egin zituen han, harik eta 1967an hiritartu zen arte; pentsamoldez, laikoagoa bihurtuz, baita fisikoki ere, Donostiara lekualdatuta.

«Etengabe berregokitu beharra». Zentsurarekin ikasi zuten lezio hori, eta behin eta berriro berrasmatzea «ezaugarri propio» bihurtu da, hala, Jakinentzat, Torrealdairen hitzetan. Baita «taldearen indarra» ere. Azpimarratu zuen talde izaerari eusten asmatu zutela ikasle zirela, bakoitza alde batean, Katalunian, Italian, Frantzian edo Alemanian zebiltzala, eta bi ezaugarri aipatu: «Talde irekia eta askea izan da, integratzaile eta integratua». Datuekin berretsi zuen: Jakinek 3.100 lankidetza eta 1.250 lankide izan ditu aldizkarian bakarrik.

Bada, aldizkaritik at ere, hamaika lanetan izan da Jakin; euskalgintzan eragile, zubigile, bidelagun. Alfabetatze mugimendua, Kontseilua, UZEI, Euskaldunon Egunkaria eta unibertsitatea hartu zituen gogoan, besteak beste.

Baina Jakinen «ikur nagusia» aldizkaria izan da, eta «plaza» gisa bizi izan dute sortzaileek. «Jakin ez da izan pulpitu, ez katedra. Plaza izan da. Herriko plaza, gogoetaren plaza eta lankidetzarako elkargunea. Horregatik, pentsamenduaren geografia zabaletik hurbildu zaigu jendea».

Euskararen lurraldean sortua izanik Jakin beti «euskaltzaleekin eta herritar guztiekin egoten» ahalegindu dela azaldu zuen Torrealdaik; era kritikoan, ikuspegi zabaletik. «Jakinek erreferentzialtasuna, independentzia eta sinesgarritasuna erdietsi baditu, bateragune izateko bokazioagatik izan da». Eta iparrean ideia batekin: herrigintza euskalgintzatik egitea. «Euskalgintzaren zentraltasuna ez da eslogan hutsa. Gure proposamen nagusia da herrigintzaren eraikuntzan». Era askotara azaldu du hori Jakinen historikoki; hasieran, literatura eta filologia ziren nagusi, baina inguru politikoak hartu zion lekua 1960tik aurrera. «Politika kultura inbadituz joan da». Horren aurrean, «kulturaren autonomia» defendatzea izan da jakinlarien politika.

Etorkizunari keinu eginez itxi zuen Torrealdaik gogoeta. 2014an, jauzi bat egin zuen Jakinek, eta fundazio bihurtu zen; Torrealdai bihurtu zen lehendakari, Lorea Agirre zuzendari, eta aldizkaria birmoldatu zen, azal eta mami. «Arantzazutik mundu zabalera egin dugun bidean, transmisio hau iraultza txiki edo handi den geroak esan beza. Baina, izan, bada esanguratsua: Arantzazuri jatorrian loturiko belaunaldi baten legatua da. Mundu baten bukaeratzat har daiteke. Guretzat ez da deus bukatzen, kontrara baizik. Sinetsita gaude etorkizuna iragana baino ederragoa izango dela. Hasia dago izaten».

Herria, hizkuntza, kultura

Azken bururako gorde zituen gorazarreko hitzak ahaldun nagusiak. Euskal kultura «modernitatearen bidean» kokatzeko lan eskergagatik agertu zien esker ona: «Mendebaldeko zibilizazioaren balio aurrerakoien gainean proiektu sortzaile iraunkor eta ireki bat eratzeko ahalegin handia egin duzue; eta, horrekin, Euskal Herri honentzat etorkizuna eraikitzen lanean jardun duzue».

Herria, hizkuntza, kultura. Jakinen hiru zutabe horietan egin zuen azpimarra: «Hiru hanka horietan zurkaiztu du Jakinek bere etxea, sinetsita euskal hiztunen komunitatearen geroa hiru eremu edo tasun horiek bermatuko dutela». Eta Jakinek garaian garaiko auziei erantzuteko erakutsi duen gaitasuna goraipatu zuen ondotik, baita euskalgintzari begiratzeko modu jakin bat garatu izana ere: «Militantziaren eta profesionaltasunaren uztarketa eraginkorra, euskaltzaletasunaren hobespena, taldearen independentzia, euskararen zeharkakotasunaren defentsa...».

Jakinlarientzat transmisioa «obsesioa» izan dela esan zuen Olanok, eta, hain zuzen, hori eskertu zion aldundiak, atzo, Urrezko Dominarekin: «Hizkuntza, kultura, herri sentimendua iraunarazi eta belaunaldi berriengana iritsarazteko bideak irekitzea».