Ikuspuntu Nafarroako Zinema Dokumentaleko Nazioarteko Jaialdiak Anne-Marie Faux zinemagilearen (Montfermeil, Frantzia, 1959) obra goratu du asteon. Haren lau film eman dituzte, eta Faux bera ere azaldu da Iruñera, «pozarren». «Bizitzan gehien gustatzen zaizkidan gauzetako bat da norbaitek nire etxeko atea jotzea nik espero gabe. Edo nik eskatu gabe kasu egitea; beraz, poz-pozik hartu dut Iruñeko hau», aitortu du zuzendariak solasaldiaren hondarrean. Aurrez, atseginez eta hitzak mimoz aukeratuaz esplikatu dizkio kazetariari bere zinemagintzari buruzkoak. Kasik zinema bezainbeste aipatu ditu literatura, poesia eta hizkuntzaren tresnak, eta hori ere nabarmen da haren zinema egiteko maneraren erakusgarri.
Zehazki, lan hauek proiektatu dituzte festibalean: Hic Rosa, partition botanique (2007), Face au vent, partition buissonnière (2010), le bruit du temps, Messaoud (2014) eta Ostinato, Al-Ándalus (2017). Analogikoan filmatuak dira, eta, eszena askotan, zuzendariaren ahotsa bera da narrazioan gidari.
Literaturaren eragina oso agerikoa da zure obran; berdin inspirazioak antzeman daitezkeelako edo propio txertatu dituzulako aipuak. Dena dela, egiazki nola daude txirikordatuta literatura eta zinema zure jardunean?
Nahi gabe, literatura izan zen nire haurtzaroko lehenbiziko pasioa. Zinema oso berandu deskubritu nuen, 18 urte nituela joan nintzen lehenbiziko aldiz film bat ikustera. Ingeleseko irakasleak Macbeth ikustera eraman gintuen. Baina, bestalde, inork ez daki zergatik, baina nik eskolan hasi aurretik ikasi nuen irakurtzen, neure kabuz. Oraindik gogoan dut oparitu zidaten lehenbiziko liburua zein izan zen: Les Malheurs de Sophie, Segurko kondesarena; 7 urte bete nituenerako, 50 aldiz irakurriko nuen segur aski. Eta, aldiz, etxean telebistarik ez genuen.
Zerorrek esan izan duzu zinemagintzara ez zinela bokazioz ailegatu, baizik eta premiagatik, eta batik bat irakurzaletasunak bultzatuta.
Zinemarekiko harremana maitasun istorio batek ekarri zidan, kasualitatez-edo, eta, literaturaren eskutik, halaxe urratu nuen bidea. Gainera, urte batzuen buruan Walter Benjaminen lan bat irakurri nuen, aipuz osatua zegoena osoki, eta ideia lapurtu nion. Askotan, horrela jokatu dut geroztik.
Hain zuzen ere, Rosa Luxemburgek kartzelan zelarik idatzitako gutunetatik abiatuta sortu zenuen Hic Rosa, partition botanique.
Hori da egiteko eskatu zidaten lehenbiziko filma. Gutun horietan, Luxemburgek ere autore askoren aipuak sartzen ditu; ederki zetorkidan.
«Poesia liburuak melodiagatik irakurtzen ditut soilik, eta hori bereziki egiten zait interesgarria ez dakizkidan hizkuntzetan daudenean»
Irakurketa aipatu duzu orain arte; baina eta idazketa? Zeure filmetan sarri aditzen da zure ahotsa bakarrizketa sakonetan, eta testuek xeheki landuak dirudite, eta poetikotasun handia darie.
Idatzi ere txiki-txikitatik egiten dut, 10 bat urte nituenetik. Nire lehenbiziko literatur kritika 11 urterekin idatzi nuen, Oihaneko liburua oinarri. Ez dakit nola azaldu, baina niretzat oso naturala izan da dena. Eta poesia da toki bat non eraiki ditzakedan istorio ez hain bortitzak. Poesia lagun bat da mundu krudel honetan.
Dena dela, eta ez nuke nahi handiustea naizelako itxura eman, idazketa ariketa aski espontaneoa da niretzat. Gainera, idazten dut, eta, gero, filmatzen hasten naizenerako ahaztua izaten dut zer idatzi dudan. Bukaeran ohartzen naiz egindakoez. Eta aldiro konturatzen naiz poesia zein ezinbestekoa zaidan bizitzeko. Batzuetan, poesia liburuak melodiagatik irakurtzen ditut soilik, eta hori bereziki egiten zait interesgarria ez dakizkidan hizkuntzetan daudenean. Errusierazko poemak irakurtzen ditut errusieraren arrastorik izan gabe, eta hitzek daukaten musikaltasuna aditzen dut. Euskara aditzen dudanean era hori gertatzen zait. Eta, doinuekin-eta lotuta, bizitzan pena eman didaten gauza bakarrenetako bat da ez dakidala musika jotzen.
Musikak zure filmetan ere izan ohi du pisua.
Igual horregatik da, ez dakidalako jotzen. 15 urte nituenean, gitarra bat erosi nuen nire lehenbiziko soldatarekin. Eta esan nion neure buruari: «Izan nahi dut edo Paco de Lucia, edo deus ez. Eta deus ez izatea tokatu zitzaidan [barreak].
Hainbatek iritzi diote zure dokumentalek «eguneroko filmatuak» ematen dutela, edo «bidaia koadernoak». Ados zara?
Bai, baina kontua da filmatzen ari naizen bitartean ez naizela horretaz ohartzen. Eta, igual, egunerokoen zera hori ere haurtzarotik datorkit, etxean zientoka eguneroko eta periodiko izaten genituen eta —aski txarrak—. Niri forma hori bereziki interesatzen zait balio baldin badu beste edonoren eguneroko ere izateko, edo mundu guztiarena.
Face au vent, partition buissonnière filmean atera zinen lehenbiziko aldiz zu zeu irudietan, eta ordutik nabarmen egin duzu autorretratuaren aldeko apustua.
Hic Rosa-n ere aditu zitekeen nire ahotsa, baina Face au vent, partition buissonnière-en bereziki interesatzen zitzaidana zen aurpegierak erakustea. Ez soilik nirea, baizik eta baita ni hizketan azaltzen nintzenean ingurukoek jartzen zutena ere, ni aditzen ninduten bitartean. Sorterriari buruzko film bat da hori, Montfermeilen ingurukoa, eta erabili nuen esplikatzeko zer bide zaila izan zuen nire amak. Amaren ahotsa naiz. Igual ez ama guztiena, baina batzuena bai; nirearena, besteak beste.
Ostinato al-Ándalus da zure azken lana. Aljeriara itzuli zinen horretarako, Mediterraneoari buruz hausnartzeko, «garenaren ispilu» delakoan. Ispilatze hori zenbateraino da mingarria?
Mediterraneoaren historiarekin obsesionatua nago. Iruditzen zait Meditarraneoan dena dela posible: bai tragediarik sakonena, bai eta kontrakoa ere. Baina, orain tragedia toki bat da, beste deus baino gehiago. Mediterraneoak badu halako aire melankoliko bat; neurri handi batean, itsasoak berez daukan melankoliagatik, baina esanen nuke Mediterraneoarena melankolia politikoa dela aspaldi. Ikusi ere egiten dut, aurrez aurre.
Zertan?
Marseillan, askotan joaten naiz La Joliette portura, eta ikusten dut nola ailegatzen diren paperik gabeko milaka pertsona, eta gero horiexek ikusten ditut handik berrehun bat metrora lanean, kontrabandoan zigarretak saltzen.
«Mediterraneoaren historiarekin obsesionatua nago. Iruditzen zait han dena dela posible: bai tragediarik sakonena, bai eta kontrakoa ere. Baina orain tragedia toki bat da, beste deus baino gehiago»
Filmetan hainbatetan azaleratzen duzu non eta noiz jaio, horrek zenbateraino baldintza dezakeen bizitza bat.
Desberdinkeria ordutik hasten da, nahiz eta, jakina, ez den erabaki dezakegun zerbait, batere. Horrek ezartzen du injustizia, eta krudelkeria ekarri; eta horrek ezartzen du pribilegioa, kasualitate hutsa bada ere. Nik argi dut guztiontzako eskubide bat eskatzerik banu zera litzatekeela: libre mugitu ahal izatea. Utopia bat da, baina utopiak dira defendatzea merezi duten bakarrak.
Ikuspuntuko zuzendari artistiko Manuel Asinek «zinema txikia» aldarrikatu zuen joan den astean; «bitartekoetan apala baina publikoarekin zintzoa den zinema». Zuk ere horretan sinesten duzu?
Nik halabeharrez egiten dut baliabideetan apala den zinema mota bat. Eta, gogoeta zabalduko bagenu, bistan da oinordekoen seme-alabek egiten dutela zinema batez ere. Ni ez naiz deusen oinordekoa, eta oso pozik nago ez naizelako, baina argi dago jende asko dagoela hain justu horregatik zinemarik egin ezin duena. Mendebaldean asko gustatzen zaigu hitz egitea demokratikoak ez omen diren herrialdeetan dagoen zentsuraz. Ordea, zentsura ekonomikoa ez dugu hainbeste aipatzen, eta zentsura ideologikoa bezain boteretsua da.
