«Pentsatu nahi dut denok indar egingo dugula elkarrekin aurrera ateratzeko»

Konfinamendua hasi baino egun pare bat lehenago, etxera joan, eta bertatik lan egiten jarraitzea erabaki zuten Txintxua Films ekoiztetxeko kideek. Ez dute lan gutxi: Koldo Almandoz, Maria Elorza, Arantza Santesteban eta Asier Altunaren proiektu berriak dituzte esku artean orain, fase ezberdinetan bakoitza, eta ideia gehiago ere bai buruan bueltaka. Txintxuako lankideekin ez ezik, sektoreko kide gehiagorekin ere hitz egiten ari da egunotan Marian Fernandez Pascal (Iruñea, 1974), Ibaia Ikus-entzunezkoen Euskal Ekoizle Burujabeen Elkarteko presidentea ere baden neurrian.

Talaia horretatik, nola ikusten duzu ikus-entzunezkoen sektorea bizitzen ari den egoera?

Sektorea oso zabala da. Alde batetik, ekoizle bakoitzak bere egoera dauka, baina denok gaude pixka bat itxaroten, ea noiz hasi ahalko diren filmaketak, noiz jarriko diren martxan jaialdi eta aretoak... Hor daude ere teknikariak, aktoreak... Puntu ezberdinetan, baina denok dugu antsietate hori. Ziurgabetasun handia sumatzen dut, inoiz ez dugulako halako zerbait bizi izan, baina uste dut ezin dugula utzi horrek eraman gaitzan; denok gaude garai kritiko batean; beraz, pentsa dezagun elkarrekin, sen onez eta pazientziaz, aurrera aterako garela. Pentsatu nahi dut denok egingo dugula indar elkarrekin aurrera ateratzeko. Denoi eragin digun zerbait izanik, kolektiboa ere badela sentitzen dugu, eta, alde horretatik, lanbideko jendearekin hizketan hainbeste ordu pasatu dut, uste dudala taldean lan egitearen kontzeptua aktibatzen ari zaigula, denon artean bideak bilatzeko.

Ekoizle gisa, zer iruditzen zaizkizue instituzioetatik proposatzen ari diren neurriak?

Oso beharrezkoak dira kulturaren sektorearen berezko ezaugarriei erantzungo dieten neurriak. Garrantzitsua da ulertzea hori eskatzen dugunean ez garela inolako mesede traturik eskatzen ari; eskatzen dugu errealitate bati erantzutea, eta hori da kultur arloko profesionalak ezin direla alderatu ia beste edozein sektoretakoekin. Nire edozein bidaia-lagunek, teknikari zein aktore, ziurrenik bizitza osoan ez du kontratu mugagaberik izan, ezta izango ere lanbide honetan jarraitzen badu. Beraz, berezitasun horiek neurri sorta batean izan behar dute isla, gizarte segurantzari, zergei, eta halakoei dagokienez; artistaren estatutuaz betidanik aldarrikatu duguna da, ongi landuta dagoena beste hainbat herrialdetan. Uste dut Eusko Jaurlaritzak bere proposamenekin hori pixka bat aitortu egin duela, eta oso beharrezkoa zen zerbait zen. Orain, ez dakit laguntza horiek nola kudeatuko diren. Baina behintzat lehen urrats hori egitea, aitortzea kultur sektoreak behar espezifikoak dituela, beharrezkoa zen. Eta uste dut ezin dela horretan gelditu, garatu beharreko zerbait dela.

Zer beharko litzateke egoerari buelta ematen joateko, bai epe motzean, bai luzera begira?

Hasteko, premiazkoa ikusten dut konfiantza giro bat sortzen hastea eta, alarma egoeratik ateratzeko neurriak hartu ahala, leku publikoetan kulturaz gozatzeko plazera berreskuratuz joan ahal izatea. Denok egin beharko diogu aurre normaltasun berria deitzen duten horri, hasieran neurri edo muga batzuekin, baina pixkanaka izu egoera honetatik ateratzen ere joan beharko dugu. Ez dakit nola esan... beldur naiz nola eragin ahal digun beldurrak berak. Dena da hain ziurgabea, kezkatzen nau beldur hondar bat geratzeak, eta horrek kulturaz gozatzeko aukeratik gu aldentzea. Horregatik, konfiantza berreskuratuz joateko beharra, osasunaren aldetik ardura indibidual eta kolektibotik gauzak ongi egitearen zentzuan. Bestela, oso garrantzitsua iruditzen zait sektorearentzat eta langileentzat beren berezitasunekin zerikusia duen guztiak aitortza eta inplementazioa izatea. Eta nahi handiei-edo begira, betikoa: balioa eman diezaiogun hemen egunero lan eta lan ari garen sortzaileen ahaleginari.

Euskarazko ekoizpenek nolako bultzada behar dute uneotan?

Beti esan dugu hizkuntza gutxitu batean ekoizteak hainbat zailtasun gehitzen dizkiola gure sektorean berez konplikatua den borroka bati, zeren zaila da film bat aurrera ateratzea, eta euskara bezalako hizkuntza gutxitu batean sortua bada, zailtasun erantsiak daude. Hau aspaldiko borroka da, lehenengo euskal ekoizleek duela urte asko hasi zutena. Gure belaunaldiak ja aitortza bat aurkitu du, eta behintzat izateko aukera ematen diguten neurri batzuk. Horren froga da urte batzuk daramatzagula jarraitua dela esan daitekeen produkzio batekin. Hala, egungo belaunaldiok ikusten dugu bideragarria dela euskaraz ekoiztea. Baina ezin da ahaztu konplikatua dela eta etengabe borrokatu behar dela. Egiten dugun ahalegina ikusita, batzuetan beldurra ematen dit nekatu ahal garela, eta esan «jo, askoz ere errazagoa litzateke-eta gazteleraz edo ingelesez egitea». Baina mantentzen dugu izpiritu hori; euskaraz egin nahi dugu, horrela sentitzen dugulako sortzaile gisa; ez da egoskorkeria, ez beste ezer. Esango nuke ikus-entzunezkoetan euskaraz lan egiten dugun guztiok mugak haustea bilatzen dugula, eta uste dut azken urteetan gertatzen ari den gauzarik hoberena dela jada badugula presentzia nahiko konstante bat euskarazko ekoizpenekin, bai jaialdietan bai aretoetan. Espero dut horrek denok inspiratzea eta animatzea bide honetan segitzera. Eta ez ahaztea ezin dugula atzera urrats txikiena ere egin, errealitatea delako, gutxiengo gisa, hauskorrak garela.

Zinema jaialdiak topagune garrantzitsuak izaten dira ekoizleentzat, bai lanak bertan aurkezteko, bai harremanak egiteko... Haien etorkizun hurbila, baina, ez dago batere argi gaur egun. Nola eragin ahal dizue horrek?

Egunero heltzen zaigun berri bakoitza, jaialdi bat bertan behera utzi dutela, edo formatu digitalera pasatu dela, edo atzeratzen dela... kezkaz bizi dut. Pentsatzen duzun lehen gauza da normala dela egoera honetan, eta, beraz, harritu ez, baina asko kezkatzen gaitu. Zinemagile guztientzat jaialdiak dira gure proiektuen irteera-plataformak. Alde horretatik, jaialdirik ez izatea estreinaldi bat egiteko dramatikoa litzateke. Gero, jaialdietan industriaren alderdia dago. Horretara jotzen dugu, ez estreinatzear den lan batekin, baizik eta proiektu batekin, koprodukziorako kide bat, salmenta-agente bat edo banatzaile bat topatzeko. Gero eta gehiago egiten da lan foroetan edo work in progress espazioetan, horietan proiektuak altxatzeko aukera asko daudelako. Jaialdiak ari dira alderdi hori formatu birtualera egokitzeko moduak bilatzen, eta ekoiztetxeak ere ari gara ikusten nola egokitu.

Zinema aretoak ere itxita daude orain, eta hainbat mugarekin zabalduko dituzte. Horrek nola eragin dezake zuen sektorean?

Kasuz kasu ikusi beharko da. Zinemagile, ekoizle edo banatzaile gisa, estreinaldi bati begira,ahalik eta publiko gehienarengana iritsi nahi duzu. Pentsatzen dut denetarik egongo dela; batzuek nahiago izango dute beste garai batean estreinatu, eta beste batzuek bestelako apustu bat egin dezakete orain pantailetan egoteko. Baina uste dut izango dela garai delikatu bat. Eta gero dago zinemek zer planteatuko duten irekita eusteko, jakinda aretoak eskaintzen dizunaren azpitik egongo dela gehienezko edukiera muga.

Streaming bidezko plataformek urteotan hartutako indarrak ere asko aldatu du ikus-entzunezkoen mundua. Nola bizi du sektoreak eraldaketa garai hau?

Esango nuke, duela pare bat urtetik hona bereziki, plataforma digitalak bihurtu direla guretzat finantzaketa iturri garrantzitsu bat. Plataformak edo VoD [Video on Demand, eskatu ahalako bideo] deitutakoak aspalditik existitzen dira, baina horiek bideoklub gisa funtzionatzen dute, eta ekoizleok ez dugu aukerarik hortik filmak finantzatzeko. Baina sortu zirenean modu esklusiboko plataformak —Netflix, Amazon, HBO...—, panorama aldatu egin zen; haiek proiektua esklusibotasunez erosten dute, eta ekoizleentzat finantzaketa iturri garrantzitsua bihurtzen dira. Gure lanak nazioartean zabaltzeko ere oso garrantzitsuak dira. Alde txarra da, adibidez, plataformek proiektu bat erostean festibalen zirkuitutik kanpo geratzen dela. Eta gero ere kontuan hartu behar da proiektu guztiak ez direla sartzen plataformetan; haiek beren ildoa dute, eta, batzuetan, guk egiten dugun zinemak ez du tokirik. Txintxuako lan guztiak Filminen daude, baina beste batzuek igual ez dute bilatzen zinema independentea, edo esperimentala... Finantzabide eta aliatu onak dira proiektu mota batzuentzat, baina ez guztientzat.

Euskarazko ikus-entzunezkoek nola dute haietara ere iristeko?

Handia eta Errementari, adibidez, plataformetan daude. Hori oso ona da euskal zinemagile guztientzat; aitortza bat da, euskarazko lanak ere edozein tokitara iristen direlakoa. Kristalezko sabai hori ja apurtu da. Gero, Filminek, euskal zinemaren kanalarekin, aurrerapauso bat eman du euskal ekoizpenen pisua aitortzeko. Pausoz pauso, bagoaz aurrera.

Zein izan beharko litzateke ETBren rola euskarazko ikus-entzunezkoak sustatzeko bidean?

Oso argi izan eta ahaztu behar ez dugun zerbait da, euskarazko zinema existitu dadin, ezinbestekoa dela haren alde apustu sendoa egingo duen telebista indartsu bat egotea. Hanka hori gabe, ez litzateke posible gutxieneko sendotasun bat duten euskarazko filmak egitea. Zergatik? Filmek eragile ezberdinen dirua batu behar dutelako, eta telebista funtsezko eragile bat delako; gure euskarazko telebistak ez badu gure proiektuen alde apustu egiten, utopia litzateke beste telebista batek egitea. ETBren babesa beharrezkoa dugu. Horregatik garatu da, azken 10-15 urteotan, euskarazko zinema, indarrak batu dituen lan bat egin delako: telebista publiko bat; ekoiztetxe independenteak; lantalde tekniko eta artistikoak; eta, noski, publikoa, positiboki erantzun duena. Ez dugu ahaztu behar Jaurlaritza, eta produkziorako laguntzak ere. Eta, gainera, Zinemaldia bezalako jaialdi bat izateko zortea dugu. Horrek guztiak ekosistema bat sortu du, eta horrek eragin du euskarazko zinema egotea. Baina telebistaren hanka eroriko balitz, dena eroriko litzateke.

Euskarazko filmen loraldi batez hitz egin izan da azken urteotan.

Hau guztia loratu da oinarriak ongi jarri direlako, jende askok lan handia egin dugulako eta asko borrokatu garelako. Baina asko zaindu behar dugu oinarri horren hankarik ez dadila mugitu.

Txintxuan sona handia lortu duten euskarazko lanak ondu dituzue urteotan, hala nola Amama, Oreina, Dantza... Kritikaren eta publikoaren txaloak jaso dituzte. Nolako ibilbidea egin dute?

Esango nuke egin dugun proiektuetako bakoitza ezberdina izan dela, behar desberdinak izan dituela banaketaraino, eta bere bide propioa egin duela bakoitzak. Eta bakoitzarekin hobeto lan eginez joan garela, pauso bat harago joanez; filmak toki guztietara heltzea nahi dugu, eta uste dut bide hori ere gero eta hobeto egiten dugula. Jabetzen naiz kanpoan ere aitortza topatzen dugula; ereiten zoaz, zu ezagutzen doaz, eta ateak irekitzen doaz. Komertzialki, lortu dugu modu nahiko naturalean estreinatzea Euskal Herrian, noski, baina baita ia Espainia osoan ere, Frantzian ere gero eta gehiago ari gara mugitzen... Gero, gure lanek jaialdietara ere oso ongi bidaiatzen dute, eta guretzat hori oso garrantzitsua da. Sentitzen dut gero eta zentzu hobeaz ari garela lanean, esku artean dugun filma gero eta hobeto ulertuz eta babestuz, bidea egin dezan. Nik konpromiso handia sentitzen dut film bakoitzarekin eta lantalde osoarekin.

Ekoizleen lana ikusezina baina funtsezkoa izaten da. Zure ustez, zein da ekoizle on baten zeregin nagusia? Zer behar du?

Nire ustez, intuizioa behar da, ez delako zientzia zehatz bat jakitea non dagoen istorio on bat. Lanbidearekiko pasioa ere behar da, ez baita batere erraza; asko borrokatu behar da, bidean oztopo asko topatzen ditugu... Filmatzen hasi aurreko guztia da parterik neketsuena edozein proiektutan; beraz, edo pasioa eta konstantzia dituzu oztopoei aurre egiten joateko, edo... ez da erraza eustea. Eta gero, odol hotz dosi handi bat ere behar da, burua ez galtzeko, zeren azkenean diru asko izaten da jokoan, eta guri dagokigu kudeatzea; ezin zaizu burua joan. Uste dut horiek behar direla: intuizioa, pasioa eta burua hotz izatea.

Txintxuako proiektuetan hasieratik izaten zara barruan. Zure lanak badu sormenetik ere, ez?

Niretzat oso inportantea da sormenaren bidaia egitea zinemagilearekin, gidoilariarekin, muntatzailearekin... Beti esaten dut gurea talde lana dela, auzolana, eta bakoitzak geure tokia dugula, eta nirea lantaldearen ondoan egotea da. Alde sortzailea? Bai, badu horretatik, nabarmen. Zuzendari edo gidoilari bati eskatuko niokeena baino askoz ere txikiagoa da; baina haiei parte errealista bat izateko ere eskatuko nieke, zeren bestela... ez zara aurrera aterako.

Iaz, SADEren saria jaso zenuenean, Jose Luis Rebordinos Donostiako Zinemaldiko zuzendariak goraipatu zizun egun erraza dirudiela, baina film laburrak egiten hasi zinetenean oso ausarta zela. Horrela bizi izan duzu?

Guk jarraitzen dugu film laburrak egiten. Plazer bat da, sormen eta adrenalina ziztada txiki baten modukoa. Horietan beti gauza arriskatu eta libreagoak probatzen ditugu. Egia da laburrak egiten hasi ginenean frankotiratzaileak ginela; oso hastapenetan zegoen, adibidez, laguntzen sare bat egotea. Kimuak ere lehen laburra egin genuenean sortu zen, Razielen itzulera [1997]. Tira, 21-22 urte nituen, eta niretzat oso naturala zen dena; nire pasioa zen, eta poltsikoan diru pixka bat izanez gero, filmatzeko baliatzen nuen. Ausart eta lotsagabe aritzen ginen, ezjakintasunak ematen dizun askatasunarekin [barrez]. Gero, segituan sartu nintzen mundu profesionalean eta gehiago ikasiz joan nintzen. Baina inoiz ez dut galdu laburrak egiteko gogo hori.

Lehen emakumea izan zinen sari hori jasotzen. Ibaiako zuzendaritzan, bederatzi kideetatik hiru besterik ez zarete emakumeak. Ikus-entzunezkoen munduaren isla dira datu horiek, zure ustez?

Gero eta emakume gehiago gara, hori argi dago, baina oraindik ez gaude behar genukeen guztiak. Nire inguruan ikusten dut emakume gero eta gehiago gaudela zinema munduan, toki guztietan: ekoizten, zuzentzen, idazten, teknikari... Uste dut denok kontzientziatu, eta aurrerapausoak ematen jarraitu behar dugula, atzera bakarra ere ez, egoera normalizatu eta parekide batera iristeko. Ez dut bizi bakarrik egongo banintz bezala; inguruan ikusten dut emakume asko borrokan eta geure tokiaren bila.