Pausoz pauso infernuraino doan bidean

Bere belaunaldiko autore hoberenen artean kokatu izan dute kritikariek. Baita bizirik den idazle estatubatuar onenetakotzat jo ere.Nahiz eta gerora ez dion idazteari utzi, 1970eko hamarkadan eman zituen lanik nabarmenenak Cormac McCarthyk (Providence, Rhode Island, 1933). Horien artean da Jainkoaren seme, Juan Mari Mendizabalek euskarara ekarri eta Igelak argitaratu berri duena. Anjel Lertxundiren gibelsolasarekin eta Joseba Agirrezabalagak ondutako azalean bilduta plazaratu du nobela argitaletxeak.

Azken urteetan haren liburu eta gidoietan oinarrituta egin diren filmengatik —No Country for Old Men eta The Road, besteak beste— ezagunagoa izan daiteke idazlea, Lander Majuelo Igelako editorearen hitzetan. Edonola, XX. mendearen bigarren erdiko autore nabarmenetako bat da. Familia sorlekutik Tennesseera lekualdatu, eta gaztaroa bertan eman zuen McCarthyk—hain justu ere, Jainkoaren seme kokatzen den tokian—. 1965ean idatzi zuen bere lehen eleberria, The Orchard Keeper, zeina William Faulknerren editore izandako Albert Erskineri iritsi zitzaion; harekin hogei urtez lan egin zuen. Majuelo: «Ez bakarrik horregatik, baizik eta garatu duen estiloagatik, askok dute Faulknerren oinordeko nagusitzat, eta berak eta beste batzuek landu zuten Southern Gothic edo hegoaldeko estilo ilun, gotiko eta gogor hori oinordekotzen duen autore nagusitzat». Gerora saritutako hainbat lan eman bazituen ere —tartean, National Book Award saria eman zion All the Pretty Horses eta Pulitzerra ekarri zion The Road—, 70eko hamarkada jotzen da McCarthyren garai oparoentzat. Ordukoak ditu Suttree eta Blood Meridian entzutetsuak, eta baita Jainkoaren seme ere.

Horiek horrela, haren liburu bat euskaraz irakurtzeko «premia» bazegoela uste du Igelako editoreak. Eta merezi zuela irakurleari «liburu ilun-ilun eta gogor bat» ekartzea, «goxatzeko ere gaiztakeria, behintzat literaturan». Halakoa baita Jainkoaren seme, Majueloren hitzetan: «Bortxaz betetako liburu bat da, iluna, eta, gainera, moralik gabea. Ez dago, AEBetako film gehienetan bezala, bukaera on bat». Lester Ballard du protagonista. «Benetan gaiztoa da, ez dauka bueltarik; ezin da inolaz ere salbatu». Eta idazleak marraztutakoa «haren infernuetarako jaitsiera da, pausoz pauso, geldiunerik gabe; ez dago aterabiderik, ez esperantzarik, okerrera baitoa aldiro, amaierara arte».

Eta, hala ere, Ballard «edonor» izan daitekeela ohartarazi du editoreak, eta hortik liburuaren titulua. «Nobela honetan nola dagoen kontatua da interesgarria dena. Narratzailea ahots bat da, herriko norbait, protagonistari gertatzen zaiona kontatzen diguna. Baina bukaeran konturatzen zara ez dela bera bakarrik gaiztoa, baizik eta ingurunea edo giro soziala ere erabat ustelduta dagoela». Hala, editorearen ustez, ederki islatzen dira 60ko urteetan AEBetako hegoaldean zeuden depresio ekonomikoa, arrazakeria, indarkeria... «Ez dira justifikatzen protagonistak egiten dituenak, baina mihise orokor batean kokatzen dira».

Horrela, protagonista «horren gaiztoa bada ere, maitatzera edo ulertzera» irits daiteke bat. «Animalia bat da, basakeria izugarriak egiten ditu, baina —eta justu hor dago nobelaren gakoa— edonor izan daiteke. Albistegi batean harrapatzeko oso zaila edo ezinezkoa den puntu bat da, baina literaturaren bidez hobeto ulertu ahal dena; nola nazka sortzen duen edo gorroto dugun gauza batek exijitzen digun atentzioa, ez dagoena lotuta ulermenarekin edo onartzearekin, baina bai gertatu dena hobeto ikusteko behar batekin».

Lertxundik «oso tentuz» idatzi du hitzostea, editorearen hitzetan, «dezente preziatzen duelako autorea». Protagonistaren, kontakizunaren, McCarthyren idazkeraren eta Mendizabalen itzulpenaren nondik norakoak xehatzen ditu idazleak gibelsolasean, eta honela dio pasarteetako batean: «Horixe da Jainkoaren seme, Ballarden muturreko egoera kontatzea, inolako juiziorik eta ondoriorik gabe, ez moralik, ez sozialik, ez kulturalik».

Irakurlea «bertan» egotea

Itzulpenaz, berriz, Majuelok azaldu du Mendizabalen testuarekin «liluratuta» geratu zela. «Askotan ja ez da kontuan hartzen itzulitako testu batek zerikusia izan behar duela itzulitako autorearen hizkuntzarekin. Alde horretatik, lortu du euskara bat oso leuna, erraza, eta, aldi berean, sekulako iluntasuna eta sakontasuna har ditzakeena behar duenean». Irakurleak, Ballarden ibilerei segika ari dela, «bertan» dagoela sentituko duela uste du, «eta ez modu atsegin batean; protagonistak basoan hotza badu edo oinak izozten ari bazaizkio, hizkeran ere nabari da, eta uste dut hori lorpen bat dela».

McCarthyren idazkeraz, haren deskribapenak hasieratik deigarriak egin zitzaizkiola adierazi du Mendizabalek, «oso plastikoak» direla iritzita. Beharrezko hitzak baino ez erabiltzea ere goraipatu dio, eta, istorioa garatzen den inguruneko hizkerak buruhausterik eman diola aitortu arren, lanean gustura aritu dela azaldu du.

Azala janzteko, argitaletxeak margolan baten aldeko hautua egin eta Agirrezabalagarengana jo zuen. Artistak azaldu du nobela irakurri ahala marrazki asko eginez joan zela, «ohiko eszena batean baino gehiago liburuak zein sentsazio» sortzen zizkion pentsatuz. Azkenean, marrazkietako elementuekin collage moduko bat osatu zuen, kutsu surrealista duena eta protagonistaren bakardadea islatzen duena.