Ikerlariei sarri gertatzen omen zaie: gai baten inguruko ikerketa abiatu, eta sentipena izaten dute nonahi begietaratzen zaizkiela hari loturiko erreferentziak, irudikapenak, jokabideak. Modu sotilean batzuetan, esplizituki inoiz; etorrarazi egin balituzte bezala kasik. Eta, hara non, kasualitatez edo ezinbestean, musika eszenako sexu diskriminazioari buruzko iskanbilak bere ikerlana aurkeztear zela harrapatu zuen Udane Barinagarrementeria Laka (Markina-Xemein, Bizkaia, 1996). «Amorrua eman zidan ikusteak gaur egun oraindik ere hau dela musikaren eta feminismoaren inguruko eztabaidaren zentroa: genero diskriminaziorik badagoen edo ez dagoen», aitortu du orain, eta argitu ez duela ikusten zalantzarako tarterik; «Indarkeriak hor daude». Dioenez, bada garaia «beste gauza batzuei buruz eztabaidatzeko, askoz harago joateko». Eta hori egin du aipatu ikerlanean, EHUko Ikasketa Feministak eta Generoa masterraren amaierako lanean: Euskal Herriko musika-eszena (trans)feministen gorputz etnografia bat: elkarrekikotasunak, afektuak eta berresanahitzeak.
Funtsean, oinarrian politika transfeminista duten Euskal Herriko musika eszenak aztertu ditu Barinagarrementeriak; zehazki, punk mugimenduaren ingurumarietan abiatutakoak eta batik bat Zuk zeuk egizu filosofiarekin bat egiten dutenak. «Intuizioa bainuen horien guztien bat egiteetatik oso gauza interesgarriak egiten direla», aitortu du, lanaren hastapenak gogoan.
Erlazionatuta
Besteak beste, hiru egitasmo musikal aztertu eta hiru musikari elkarrizketatu ditu ikerlanerako: Zarauzko (Gipuzkoa) Mefsst, Oñatiko (Gipuzkoa) Kallejeruak eta Arabako Mendialdeko Bermu Okerra jaialdiak batetik —antolatzaileekin hitz eginda, besteak beste—, eta Zetkin musika taldeko kide batekin, Itzala taldeko batekin eta Ginger-eko beste batekin mintzatu da, bestetik. Gainera, Autoetnografia izeneko atal bat ere osatu du Barinagarrementeriak, bere esperientzian oinarrituta.
Dokumentazioari eta batez ere «landa lanari» esker, ondorio mordoa bistaratu zaizkio. Nagusia, labur-labur esanda, hauxe: plazera, zaurgarritasuna eta zaintza era kolektiboan kudeatzen dute eszena horietan, nagusiki. Eta, ikerlariak iradoki duenez, horrek kontraste aski handia dakar «musika eszena zabalean» izaten diren esparru askorekin alderatuta, «non biolentzia asko izaten diren, eta gauzak ez diren eginak emakumeen eta genero disidentzien neurrira». Hortaz, dioenez, praktika queer-ak eta transfeministak dituztenek esparru abegikorrak sortu behar dituzte beren buruarentzat, «halabeharrez».
Taularatzea ez da aski
Barinagarrementeriaren esanetan, nazioartean Kanadako Queercore eta AEBetako Riot Grrrl mugimenduak izan ziren aitzindari eszena feminista eta queer-aren sorreran, 1980ko hamarkadan, baina, Euskal Herrian, emakumeak eta genero disidenteak batez ere 2010etik aurrera hasi ziren musikaren moldeak propio auzitan jartzen. «Aurretik ere baziren sustraiak, egiten zituzten ekintzak ezarrita zeuden genero arauez beste egiteko, baina kezka kolektiboa garai horretan piztu zen, eta, hala, sortzen hasi ziren trangresio indibidualetik haragoko diskurtso eta aldarriak». Bolada horren emaitza dira, Barinagarrementeriak lanean jasota duenez, azken hamarkadan sortutako zenbait jaialdi eta egitasmo —punk mugimenduaren bueltakoak dira gehienak—. Lanerako sakon aztertu dituenez gainera, beste hauek ere zerrendatu ditu ikerlariak: Basauriko (Bizkaia) Nesken Gaua, Durangoko (Bizkaia) Eten jaialdia eta Iruñeko Ladyfest festibala, adibidez.
Gai hori aurrez ere aztergai izan duten hainbat ikerlari eta pentsalariren pausoei segika egin du bidea lanerako, neurri handi batean. Eredu izan dituen horien guztien artean, batzuek errepresentazioari so egin diote nabarmen —adibidez, aztertu dute musika eszenan oro har zenbat emakume ari diren—, eta, dioenez, «abiapuntu interesgarriak» eskaini dizkio horrek.
Leire Lopez Ziluaga editore eta musika kritikariaren lana da abiapuntuetako bat, eta haren 2014ko esaldi bat aipatu du ikerlariak, hain zuzen: «Musikaren arloan emakumeen presentzia txikiena duen jendarterik feministena da Euskal Herria». Eta ondorio horri galderak erantsi dizkio Barinagarrementeriak. Adibidez: «Non eragin behar da eszenan emakume eta genero disidentzia gehiago izan daitezen?». Gainera, premisa argia da, haren esanetan: «Indarkeria badago: oholtzara igotzen garenean, dantzara ateratzen garenean, teknikari modura aritzen garenean, indarkeria hori badagoela onartuta egiten dugu, edo, bestela esanda, indarkeria horren guztiaren gainetik pasatzera behartuta». Horregatik, aitortu du baldintzak horiek direlarik oholtzara igotzea bera ere «txalotzekoa» dela, «asko» dela —asko biolentzia horrek behartuta gelditzen baitira oholtzatik kanpo—, eta hain zuzen horregatik aldarrikatu du soilik horrekin ez dagoela konforme egoterik.
«Oholtzara igotzen garenean, dantzara ateratzen garenean, teknikari modura aritzen garenean, indarkeria hori badagoela onartuta egiten dugu, edo, bestela esanda, indarkeria horren guztiaren gainetik pasatzera behartuta»
Izan ere, Barinagarrementeriak jada identifikatuak ditu zenbait diagnostiko «arriskutsu». Dioenez, ikusita jada badirela emakumeak eta genero disidentziak hainbat oholtzatan, jendeak pentsa dezake betetzen direla zenbait baldintza, eta horrek aitzakia ematen die erantzukizuna igotzen ez diren horiei egozteko. «Aurpegiratzen digute ez garela igotzen ez dugulako nahi», zehaztu du ikerlariak, eta zera erantsi: «Oso esanguratsua izan da testigantzetan ikustea zeinen diferente deskribatzen dituzten batzuetan bizi izandako biolentzia eta beste eremu batzuetako goxotasuna». Esaldi bakarrean jaso du gakoa gero: «Oholtzan egotea bizigarria eta are atsegingarria izango bada, zaintza behar du». Eta argitu du erasorik ez izatearekin ez dela aski.
Izerdiak eta garrasiak
Ikerlariak ondorioztatu du esparru transfeministetan garrantzi berezia ematen diotela plazerari, «plazeraren balio politikoa ulertuta», eta, hori hala, erne erreparatu dio plazeraren ulerkera horrek kontzertuetan edo jaialdietan duen islari.
Horretarako, «gorputz praktikei» behatu die batez ere, eta, dioenez, «ezinbestean» begiz jo du izerdia. «Batez ere autoetnografia egin nuenean, konturatu nintzen izerdia elementu guztiz zentrala zela nire esperientzian; batetik, Sara Ahmeden praktika izerberak kontzeptuarekin lotuta. Horrek erreferentzia egiten dio praktika transfeministak dituzten subjektuen zailtasunei; izerdia itsaskorra baita, zaila, nolabait. Baina, aldi berean, izerdia izan daiteke plazer kolektibo baten adierazgarri ere; demagun, pogo batean», kontatu du ikerlariak. Haren esanetan, normatik kanpoko subjektu askorentzat izerdiak ederki irudikatzen du plazerak zer leku duen: «Kolektiboa baita, korporala, aldi berean subertsioarekin lotua, eta ez beti erraza».
«Barne inkoherentziak, minak eta kontraesanak adierazteko modu bat ere izan daitezke oihuak; horretarako erabiltzen direnean, zaurgarritasunaren plazaratze publikoa irudikatu dezakete»
Baina, Barinagarrementeriak iradoki duenez, plazera nekez erdietsi daiteke zaintzarik gabe, ez eta «zaurgarritasunaren kontzientziarik gabe» ere. Aitortuz «paradoxikoa» iruditu dezakeela, esplikatu du punk mugimenduaren bueltako eszenetan garrasiak ere badirela zaintza adierazten duten gorputz praktika bat, «besarkadez eta samurtasunaz gain»; eta berdin oholtza gainean eta azpian. «Oihuak amorruarekin lotzen dira, haserrearekin, baina, gero, konturatu nintzen barne inkoherentziak, minak eta kontraesanak adierazteko modu bat ere izan daitezkeela oihuak halako esparruetan; horretarako erabiltzen direnean, zaurgarritasunaren plazaratze publiko bat irudikatu dezakete». Eta, horrek, dioenez, errazago bide eman diezaioke, azkenerako, zaintzari.
Ikusi gehiago
