Nafarroako arte garaikidearen zortzi erpin bistara

Erakusketa kolektiboei behatzea ez da beti lan samurra. Hala iritzi dio Uharteko Arte Garaikidearen Zentroko zuzendari Oskia Ugartek. «Gerta baitaiteke, oharkabean, artista bakoitzaren lanak bata bestearen atzetik ikustea, batez ere ez dagoenean obrak elkarren artean lotzen dituen haririk», argudiatu du. Dena dela, haren hitzetan ez du helarazi kezka izpirik ere. Kontrara, ilusioz eman ditu azalpenok, Iruñeko Baluarteko Harresi aretoan zabaldu berri duten erakusketa kolektiboaren aurkezpenean. Hain zuzen, erakusketa horretan jasotako obrek bi gauza komun dituzte, eta ez bata ez bestea ez dira gaiari loturikoak. Hauek dira: arte garaikidea dutela oinarri, eta denek dutela abiapuntu beka berbera. Proiektu guztiak arte plastiko eta ikusizkoetarako laguntza programaren 2023ko deialdian aukeratutakoak dira, Uharteko zentroak eta Nafarroako Gobernuaren Kultura eta Kirol Departamentuak sustatutako programakoak. Zortzi, guztira. Eta, Ugarteren esanetan, «kalitate handikoak». Akaso, batik bat horri zor zaio hark transmititutako poza, batere kezkarik gabea. Otsailaren 9ra arte izanen da erakusketa ikusgai.

1936ko gerran eta gerraondoan —1952ra arte— garatutako hainbat obra artistikori erreparatu izana du abiapuntu Taxio Ardanaz artistaren Irudi bakar bat proiektuak. Zehazki, gerrako gudu zelaietan eta kartzeletan aurkitutako marrazkiak dokumentatu eta aztertu ditu, eta, haiei behatu ondotik, galdera bat izan du buruan: «Zergatik eta zertarako aritu sorkuntzan indarkeria garaietan?». Hain zuzen, orainera ekarrita, galdera horixe bera egin dio bere buruari ere. Eta sorkuntza plastikoaren bidez ahalegindu da hari erantzuten, besteak beste. Diapositibaz osatutako aurkezpen bat eta hainbat margolan bistaratu ditu erakusketan. 

2020an amaren trastelekuan Super-8 zinta batzuk eta haiek erreproduzitzeko gailua aurkitu zituenez geroztik, Alba de la Portilla artistak sarri egin du lan objektu horien inguruan, hala nola zinta horiek digitalizatuz, eduki zaharrei berriak erantsiz, edo haiek moldatuz. Askotariko edukiak dira bilduta artxibo horietan —western filmak, pornografia eta marrazki bizidunak tartean— eta horien gaineko berrinterpretazio batean oinarritzen da artistaren lana; obra aski autobiografikoa da, beraz. Memoriari eta oroitzapenen distortsioari buruzko hausnarketa ere egiten du. 

Nagore Txibite Lizarraga artistak Itoizko urtegiak dakartzan askotariko ondorioez gogoetatu da Grama proiektu artistikoan. Gehienbat, presak ingurune naturalean daukan eraginari erreparatu dio, eta material organikoen eta artifizialen arteko mugaz hausnartu du, besteak beste. Baita memoriari eta «indarrez aldatu diren paisaienganako harreman afektiboei buruz» ere. Hori bai, fantasia eta fikzioa txertatuta egin du sentipenen kontakizuna, eta bideoak, irudiak, eta eskulturak bistaratuz erakutsi du proiektua Baluarten, esaterako.

Jaione Inda humanistaren eta Leire Urbeltz artista plastikoaren elkarlanaren emaitza da Range Wars Are Ended. Euskal Herritik AEBetara —hegoaldera, bereziki— migratu zuten herritarren esperientzia du inspirazio iturri, eta identitateari buruzko hausnarketa sakona egiten dute hala; egileek esplikatu gisan, ikuspegi feministatik eta dekolonialetik, eta euskal diasporaren kontakizun zabalago bat erdiestea dute helburu nagusi. Hainbat elkarrizketa egin dituzte Kalifornian, Nevadan eta Idahon, eta muralak ere pintatu dituzte han eta hemen —oraindik ere ari dira—. Hain zuzen, horma irudi horien tankerakoak jaso dituzte erakusketan ere.

Kapitalismoaz eta giza harremanen birtualizazioaz egin du gogoeta David Mutiloa artistak, besteak beste, eta neurri handiko eskulturen bitartez irudikatu ditu ideiok. Ongizate emozionalari eta norberaren burua gauzaturik sentitzeko premiari buruz hausnartu, eta kiroldegi batean indarra lantzeko baliatzen diren makinen gisakoak irudikatu ditu, baina guztiz moldatuta, kasik abstraktu bihurtzeraino. Lehiakortasunaren eta egoaren inguruan eginiko hausnarketetatik abiatuta, berriz, oihal handi bat osatu du 3.000 argazkitik gora ehun batean inprimatuz. 

Obra aurkeztu atarian, zehaztapena egin du Ada Garruesek: «Proiektu hau etengabe garatzen ari naizen prozesu baten parte da, proiektu autonomo bat bainoago». Dioenez, aspaldi baititu begiz joak horizontaltasuna eta paisaiak, eta, hain zuzen, bi horiekiko tema ikus daiteke Baluarten paratutako piezetan ere. Kolore biziz pintatutako zenbait oihalek bereganatzen dute arreta gehien, eta igeltsuarekin eginiko figurez eutsi die haiei, propio hautatutako forman izan daitezen zintzilik eta airearekin kontaktuan. Ehundurari eta bolumenari buruz gogoetatzea du helburu nagusietako bat. 

Amaia Gracia Azketaren iritziz, gaur egun plastikoa da iraunkortasuna ongien irudikatzen duen materiala. «Garai batean izanen zen harria, baina plastikoa da orain», zehaztu du. Eta sinesmen horren isla ikus daiteke proiekturako sortutako piezetan: besteak beste, latexezko ehunekin askotariko formak osatu ditu, eskultura gisakoak, eta metalezko azpiegituren gainean paratu. Denboraren joanari, nostalgiari eta galerari buruzko hausnarketak bistarazi ditu, batik bat. Artistaren esanetan, konfinamenduak ekarri zuen etenak franko inspiratu zuen horretarako.

Koreografia kolektibo bat du oinarrian Elisa Artetaren lanak, eta argiak, testuak, soinuak eta irudiak biltzen dituen instalazio baten bidez eman du argitara. Zehazki, Harresi aretoko gelaxka ilunean paratu du proiektua, eta, bertan, etengabe dago hainbat gorputzen arteko koreografia hura jasotzen duen bideoa ikusgai, martxan. Kontzientzia —norberaren gorputzarena, kasurako— izan da artistaren gogoetagai nagusia; hala izan da proiektu artistikoa sortzeko prozesuan, eta hala nahi luke izatea orain ere, proiektua ikusleen eskura dagoenean. Dioenez, nahi luke ikusleak sentitzea «denbora eten egiten dela tarte batez».