«Musika sustraidunak daukan abantaila da berez dela originala»

Han ez bada hemen, gaur ez bada bihar, noiznahi eta nonahi egiten du topo euskal musikaren jarraitzaileak Bixente Martinez gitarra eta mandolina jotzailearekin (Eibar, 1954). Ezkutuan ez bada ere, bigarren planoan gehienetan; bete-betean sartuta proiektu guztietan, ordea. Zarautzen lanerako duen estudio txikian jarri du solas patxadatsurako hitzordua.

Zer lan dituzu esku artean uda honetarako?

Guretzat uda beti izaten da lan garaia. Aurtengo udan, hala ere, emanaldi gutxi izango ditugu Oskorrirekin. Aspaldi grabatu genuen Iztuetaren dantza zaharrekin egindako Dantza kontra dantza diskoa, baina DVDa ere egin behar zen, dantzak erakusteko, eta, arazo tekniko batzuengatik, hori atzeratu egin da, eta orain dela gutxi atera da diskoa DVDarekin; beranduegi, udal gehienek kontratuak eginak dituzten garaian. Hori dela eta, eta krisia dela eta, Oskorrik aurtengo udan nahiko lan gutxi izango du.

Eta Oskorritik kanpo?

Orain dela gutxi amaitu dugun asmoa edo proiektua bertso-jazza da. Bi urte eta erdiz ibili gara bertsolari eta musikari batzuk elkarrekin. Bat-bateko bertsoak musikarekin lagundu ditugu, bertsoaren eta musikaren artean nolabaiteko elkarrizketa bat sortuz. Donostiako Jazzaldiaren eskaintza batetik sortu zen aukera. Horretan parte hartzeko deitu zidatenean, oso pozik eman nuen baiezkoa, beti pentsatu izan dudalako musikariok lan handia egin dezakegula bertsolaritzan. Polita baita kantua momentuan sortzea. Bertsoa momentuan sortzen da normalean, bertso saioetan-eta, baina bertsoari musika gehitzen badiozu, kantua momentuan sortzeko aukera dago. Nik uste dut egin duguna oso interesgarria dela eta oraindik ere bide horretatik asko dagoela egiteko.

Bertso-jazzeko zenbat saio egin dituzue guztira?

Zortzi edo bederatzi egin ditugu. Maialen Lujanbio, Andoni Egaña, Jon Maia eta Amets Arzallus aritu ziren hasieran, eta gero, horiez gain, saio batzuetan Xabi Paia, Aitor Sarriegi eta Unai Iturriaga ere bai. Musikarien aldetik, zorte handia izan nuen, boskotea osatu nuelako jazzaren inguruko musikari onekin, eta, gainera, denak euskaldunak.

Ez duzue saio gehiago egingo?

Orain bukatuta dago. Hasieratik ere asmoa zen epe jakin baterako proiektua izatea. Gero, gainera, hain izen handiekin, benetan oso zaila zen elkartzeko aukerak izatea, jendeak istorio asko zeukalako, eta etxe barruko lana egitea ere oso zaila bihurtu zelako. Nik nahiko nuke horrek nolabaiteko jarraipena izatea. Orain daukat amua botata, Bertsozale Elkartean eta bertsolaritzaren inguruko jendearen artean. Uste dut hor lan asko dagoela egiteko. Aukera handia dago uztartzeko bertsoa ez jazzarekin, baina bai modu librean egindako musikarekin. Bertsoaosa, apain, biribil, jantz daiteke musikarekin, beste zerbait politagoa eta indartsuagoa sortzeko.

«Modu librean egindako musika» esaten duzunean, zertaz ari zara? Inprobisazioaz?

Bai. Azken batean, bertsoa bezala da. Bertsotan badira neurri batzuk, hamarreko txikia eta abar. Zuk badakizu zein den neurria eta zein den errima; gero zuk erabakitzen duzu zein doinu hartu lan hori egiteko, eta hortik aurrera dena libre da. Musikaren aldetik, bertso-jazzaren gure mobida honetan, egon daiteke kantu bat lehenengo linea markatzen duena, baina gero hortik aurrera askatasuna dago.

Duela hamar bat urte Igelaren Banda sortu zenuen. Han ere askatasun musikal hori nahi zenuen, ezta?

Bai. Eta Igelaren Banda berriro martxan jartzeko asmoa daukat orain. Musika instrumentala egiteko nire proiektua izan zen Igelaren Banda. Ez dut esango jazza zenik, jazza entzun nahi duenak ez duelako berak espero duena aurkituko. Baina nire asmoa zen Euskal Herriko tradizioko doinuak eta erritmoak jazzaren espirituarekin edo askatasunarekin lantzea. Bere martxa izan zuen talde hark, baina une jakin batean ez zuen gehiago ematen, jendea beste gauza batzuetan zebilelako. Gero, bertso-jazza sortu zen, niretzat nolabait Igelaren Bandaren jarraipenaizan daitekeena, hor ere Euskal Herriko tradizioko musikak modu librean jo ditugulako.

Norekin eta zer asmorekin jarriko duzu martxan berriro Igelaren Bada?

Orain dela gutxi, hemen Zarauzko taberna batean egiten diren Kafe Torero emanaldietan eskaintzeko zerbait izango ote nuen galdetu zidaten, eta Asier Oleaga bateria jotzaileari eta Amaiur Kajarabille baxu jotzaileari proposatu nien emanaldi hori egiteko dozena erdi bat kantu prestatzea, gustura baldin bageunden gero jarraituko genuela esanez. Egin genuen saioa, oso ondo atera zen, eta orain grabazioak egiteko asmoa dugu, maketa bat osatzeko… Apurka-apurka, presarik gabe baina gelditu gabe, Igelaren Bandaren berraragitze hau martxa hartzen ari da. Beste emanaldi bat daukagu Lekunberrin, abuztuaren amaieran, eta geure burua ondo eta gustura ikusten badugu, eta jendearen erantzuna ona bada, joango gara poliki-poliki hori gauzatzen.

Nola gogoratzen duzu Igelaren Bandaren aurreko garaia?

Nik nire bizitza profesional gehiena pasatu dut Oskorrirekin, eta Oskorrirekin izan ez denean, Ruper Ordorikarekin edo beste musikari ezagun batzuekin. Beti egon izan naiz oholtza handietan goian, jendearengandik distantzia batera. Formatu txikiko gauzak, taberna batean edo antzeko leku batean, oso gutxitan egin ditut. Leku horietan jendea oso hurbil daukazu. Batzuetan errazagoa da aurrean nor duzun ez ikusi eta zu zure kaiolan edo hodeian egotea, inor begira duzulako sentipenik gabe. Leku txiki batean, hogei edo berrogei lagun baldin badaude, bertan dauzkazu entzuleak. Eta aho zabalka hasten badira, edo altxatu eta joaten, edo berba egiten… Harremana oso diferentea da, onerako eta txarrerako.

Eta berriro horretarako aukera izan nahi duzu.

Bai. Gainera, nik uste dut zorteduna naizela, bai horrelakoak eta bai kantaldi handiagoak edo ohikoagoak egiteko aukera daukadalako. Dena da polita, eta politena da bata eta bestea egin ahal izatea.

Instrumentalak izango dira Igelaren Bandaren lan guztiak oraingoan ere?

Bai. Igelaren Banda beti izan da instrumentala. Ni ez naiz kantaria, eta espresatzeko nire modurik naturalena gitarrarekin jotako musika da. Modu natural batean sortuko balitz kantari bat gurekin aritzea, ateak zabalik daude. Baina, printzipioz, ideia ez da hori.

Oskorri taldean ia hasieratik zaude, eta sartu zinenetik tarte labur batean baino ez zara egon taldetik kanpo. Oinarri bat mantenduz, garai berrietara egokitzen eta aurrera egiten asmatu du Oskorrik. Zein da sekretua?

Oskorrin, badakigu zer ez dugun egiten, baina inoiz ez dugu izan inolako ideologia musikalik. Argi izan dugu beti ez garela rock talde bat, pop talde bat, eta gure hanka bat beti dagoela tradizioan. Baina tradizioa gure arbasoek duela berrehun urte egiten zuten bezala berregitea oso faltsua litzateke. Nik ez dut esaten hori ez dela posible, baina gure aukera ez da inoiz hori izan. Gure oinarrian ez dago soilik musika tradizionala. Kantu asko guk egindakoak dira, eta guk egindako kantu horietan mila eragin aurki daitezke. Beraz, bi hanka edo bi zutabe horiekin egin da Oskorriren soinua eta estiloa: batetik, tradizioa, bai doinuen eta bai instrumentazioaren aldetik; bestetik, modernitatea, bai sortutako gauzetan eta bai sonoritatean eta instrumentazioan.

Oskorrin sartu eta gero, utzi egin zenuen urte batzuetan, Izukaitz taldean parte hartzeko. Bi disko kaleratu zenituzten, baina ez zenuten hirugarrena egiterik izan.

Oskorrin 19 urterekin sartu nintzen, eta musikaz nuen perspektiba bakarra Oskorriren barrutik neukana zen. Izukaitz sortu zenean, eibartarrak ziren gehienak, gertukoak niretzat: Odile Kruzeta, Fran Lasuen, nire anaia bat… Eta garai berean krisi bat egon zen Oskorrin ere, eta musikari batzuek taldea utzi zuten. Orduan pentsatu nuen beste zerbait probatzeko garaia zela. Seguru asko gehiegi pentsatu gabe, 21 urterekin eta artean oso ume nintzela, edo oso gazte behintzat. Oso urte biziak izan ziren, beren gorabeherekin. Gure diskoak atera genituen, gure kantaldiak egin, han eta hemen ibili, ondo pasatu... Baina aurretik Oskorrin gertatu zen banaketa berbera gertatu zen: batzuek argi zuten ez zutela konpromiso gehiago hartzera jo nahi, ez zutela musikari profesionala egin nahi, amateur jarraitu baizik. Orduan, Izukaitz desegin egin zen eta Fran [Lasuen] eta biok Oskorrira itzuli ginen.

Zer ekarpen egin zuen Izukaitzek?

Izukaitzen diskoak entzuten baditut orain, akats tekniko asko ikusten dizkiet, gabezia asko dituztela iruditzen zait.

Egiten ari zen taldea zelako, akaso.

Edo ez ginelako benetan guk uste genuen bezain onak. Dena den, garaiak oso ezberdinak ziren, eta ezin da konparatu. Eta ideia fresko batzuk eta haize fresko pixka bat ekarri zuen Izukaitzek. Gaztea zarenean, nahiz eta zu ez konturatu, gabezia teknikoek edo formalek ez dute garrantzirik gazte gisa dakarzun jarreraren eta indarraren ondoan.

Franco hil ondorengo urte haietan indar handi samarra izan zuen Euskal Herrian folk musikak. Talde asko sortu ziren; Gwendal, Alan Stivell, eta abar oso entzunak ziren gazte giro batzuetan… Gero, ordea, nahiko ahaztuta geratu zen hura.

Beharbada, zuk diozun garai horretan, Franco hil berria zen garaian, kantu errebindikatiboa eskatzen zen, eta hori ondo lotzen zen folk musikarekin, baina gero, horren ostean, rock musika eta RRVren uholdea etorri zen, eta orduan ematen zuen rocka egiten ez genuenok modaz kanpo geundela. Baina nik bai Oskorrirekin egin dudan lanarekin eta bai Oskorritik kanpo egin ditudan lanekin beti izan dut neure publikoa, beti izan dut jarraitzen nauen jendea. Folk esaten denean, musika sustraiduna esaten da, eta musika sustraidunak daukan abantaila da berez dela nahiko originala. Zuk alboka eta txalaparta jotzen badituzu, munduan beste inor ez dagoenez alboka eta txalaparta jotzen duenik Euskal Herriko musikariez aparte, horrekin munduko beste edozein lekutara joan zaitezke zerbait berezia eta originala eskainiz. Hori dela eta, gu asko ibili gara kanpoan, bai Europan eta bai Ameriketan. Zorte hori izan dugu. Dena den, estiloa baino garrantzitsuago da musikaria. Adibidez, nik asko maite dut Ruper Ordorikak egiten duena, nahiz eta instrumentazioaren eta giroaren aldetik poparekin edo musika elektrikoarekin lotuta egon.

Ruper Ordorika aipatu duzularik, harekin eta Joseba Tapiarekin osatu zenuen hirukotea gogoratu beharra dago: Hiru Truku.

Bi boladatxo egin genituen. Lehenengo diskoa egin genuen Ruperrek zeuzkalako kantu zahar batzuk jasoak, bizkaieraren ingurukoak, eta haiek plazaratu nahi zituelako. Oso gauza xumea egin nahi genuen, inola ere ez talde handi bat, baina oso erantzun ona izan zuen jendearen aldetik. Orain entzunda, Lehenengo diskoa iruditzen zaitinperfektuena, baina hasieraren freskotasun hori dauka. Bigarrena ere oso polita da. Hirugarrena egin genuenean, Nafarroako kantuekin, gehiago espero genuen, eta ez zuen hain erantzun onik jaso, garaiak aldatu zirelako edo. Hiru Truku oso esperientzia polita izan zen.

Krisia dela eta, eta globalizazioa dela eta, euskal musika kinka larrian dagoela diote. Zer egin daiteke, edo zer egin behar da euskal musikari laguntzeko?

Orain dela gutxi familiarekin Mediterraneo inguruan egon naiz egun batzuetan, turista soil gisa, eta han ez da sumatu ere egiten bertako musika. Nik uste dut Euskal Herrira etorrita interes apur bat daukan edonor hasiko balitz begiratzen berehala topatuko lituzkeela gauza asko. Nire seme-alabek kontsumitzen duten musikaren artean ere euskal musika dago, eta hori bada zerbait. Hau basamortua ez da. Ez dela ideala? Ezta ere. Azkenean, behar dena da zerbait esateko daukaten musikari eta kantariak izatea, eta hori zabaltzeko ahalegina eta indarra egingo dutenak. Horren ondoan Administrazioaren laguntza pixka bat baldin badago, hobeto.

Administrazioak orain ematen duen laguntzaz, zer iritzi duzu?

Laguntza ematen du. Gehiago eman dezakeela? Baina ez dakit zer neurritan den ona dena subentzionatua izatea ere. Herri batera joaten bagara zinegotziari Oskorri asko gustatzen zaiolako, eta zinegotzi horrek ez badu kontaktu handirik herri barruan, oso posible da jende gutxi joatea antzokira. Baina herrian baldin badago kuadrilla bat ekintza kultural baterako kantaldi bat antolatzen duena, eta kuadrilla horrek herria mugitzen baldin badu, eta, gainera, udalaren laguntza baldin badauka, orduan giroa sortuko da. Laguntza ofiziala behar dela? Bai, baina ez da nahikoa. Jendearen partetik nahi bat eta gogo bat behar da. Eta baita artistaren aldetik bere lana zabaltzeko nahi bat eta gogo bat ere.