Munduan leku bila, elkarri eskutik helduta

Landa eremutik hirira, institututik unibertsitatera, gaztetasunetik helduarora. Bide hori ibiltzen erakusten ditu Marianne eta Connell protagonistak Jende normala eleberriak. Laguntasunaren eta maitasunaren eskutik abiatuko dira ibilaldi horretan bi gazteak, zalantzak, festak, sexua, bakardadea, klase gatazkak eta gaizki-ulertuak tarteko direla, munduan leku bat bilatzeko asmoz. 2018an plazaratu zuen Sally Rooney idazle irlandarrak bere bigarren nobela dena, eta orain euskaraz ere irakur daiteke, Irene Aldasororen itzulpenean eta Alberdania argitaletxearen eskutik.

Bi protagonistek institutu berean ikasten dute, eta bertan azken urtea egiten ari direla abiatzen da kontakizuna. Handik Dublingo Trinity Collegera egingo dute biek ala biek, garai batean protestante aberatsek soilik ikas zezaketen zentrora. Familia aberats bateko alaba da Marianne; beka bati esker heldu da bertara Connell. Eta, izaera eta bizipen ezberdinak izanagatik, maitasuna piztuko da bien artean. Irakurleak unibertsitatea amaitu arteko ibilbidean jarraitu ahalko die bien bizipenei.

«Oraindik ez dut erabaki zein den nobela honen gai nagusia», adierazi du Aldasorok liburuaren aurkezpenean. Hiru gai nagusi aipatu ditu itzultzaileak, elkarri lotuta doazenak. Bata, «gazte izatetik heldutasunera iristeko bidea». Edo normaltasunera, izenburuaren ideiari jarraikiz zehaztu duenez. Beste bat «maitasunaren indarra» litzateke. Eta, hirugarrena, beste pertsonek norberarengan eta norbere aukeretan zenbateko eragina duten, batez ere gaztaroan. «Nire ikuspuntutik, hiru horiek daramatza txirikordatuta kontakizunean zehar. Azken finean, gazte izatearen edo ibilbide horren inguruko gogoeta bat da, eta erakusten du maitasunaren praktikan posibilitate bat».

Gai ugari ukitzen dituen agertoki batean kokatu ditu idazleak «gauza askoren iniziazioan» dabiltzan protagonistak. Hala, gazteen emozioak, askatasuna, irekitasuna, eta besteenganako laguntasuna eta errespetua ageri diren bezala, beste hainbat gai ere biltzen ditu nobelak, atze-oihal modura emanak: indarkeria, familia barruko harreman ustelak, matxismoa, klase sozialen arteko aldeak, arrazakeria, eskolakideen arteko bazterkeria, bakardadea... Horiek denak ageri dira Rooneyk marraztutako «ikasleen giroko paisaia» horretan, baina atzealde edo aipamen bezala gehienetan, «pintzelkadak» balira bezala, gai gehienetan ez baitu gero sakontzen, Aldasororen ustez: «Gauza asko dago nobela honetan, iluntasun une asko ere bai; baina dena dago aipatuta, ez da gaia garatzen. Gauza asko daude agertoki horretan jarrita, pertsonaiak hor mugitzeko eta aukerak egiteko».

Eta, horiek guztiak aurkezteko, egileak erabilitako idazkera goretsi du itzultzaileak. «Ikaragarri gustatu zait nola dagoen idatzita. Egoera edo posizio batetik nola salto egiten duen beste une edo gogoeta batzuetara, nola bueltatzen den... Aldi berean, badarama kronologia bat. Eta dena oso-oso ondo dago lotuta. Idazkera oso ondo menderatzen du». Ezaugarri bat nabarmendu du: narratzailea «pertsonaiekin batera» dabilela kontakizunean. «Narratzailea eta pertsonaiaren barne gogoeta edo kontaketa batu egiten dira, plano berean jartzen dira».

Horrek itzulpen lanetan ekarri zion zailtasunik, baina ez zen bakarra izan. Gazteek erregistro informalean emozioez edo sexuaz hitz egiteko dituzten hainbat esamolde euskaraz esateko «oraindik ere arazoak» daudela azaldu du. «Puntu horretan zailtasunak aurkitu ditut». Literaturak horretan ere lagun dezakeela iritzi dio Jorge Gimenez Bech Alberdaniako editoreak, eta Aldasororen lana goraipatu du. «Esango nuke hemen proposamen bat dagoela, eta horretarako ere baliagarria da liburua. Modu horretan hitz egin dezakeen euskal gaztea ikusten dugu, eta ez zaigu arrotza egiten; hori da inportanteena».

Arrakastaren

Rooneyk 2017an eman zuen argitara bere lehen nobela, Conversations with Friends, eta, hark lortutako arrakastaren ondotik, hurrengo urtean plazaratu zuen Jende normala, aurrekoak baino are txalo gehiago ekarri zizkiona. Harrera on horren erakusle da BBC kateak biak telesail bihurtu izana. Baita hainbat hedabidek egin dizkioten aipamenak ere. The Guardian kazetarena irakurri du, adibiderako, Gimenez Bechek: «Baliteke Jende normala-k ez jardutea oraintxe gazte izateak esan nahi duenaz; hori baino gai hobea du: edozein garaitan gazte izatea eta maiteminduta egotea zer den. Biharko klasiko bat».

Hain zuzen, munduak Rooneyren proposamena «beso zabalik» hartu duela uste du editoreak, eta, zehaztu, ez dela gazteentzako lan bat bereziki. «Bestseller bat, kontsumo zabalerako egokia den liburu bat izanik, inork ez du bere literatur maila zalantzan jarri».