Armak zerura begira jarri, eta tiro egin dute Espainiako eta Frantziako militarrek Faisaien Uhartean, sei hilabetean behin bezala. Lur puska horren jabetza eskuz aldatzeko ekitaldia egiten ari dira, urte erdiz estatu bati eta beste erdiz besteari baitagokio. Bidasoa ibaian dago irla, Irun (Gipuzkoa) eta Hendaia (Lapurdi) artean. Eta ekitaldiko irudiak hartzen ari den argazkilariari beste zerbaitek eman dio arreta bat-batean: ur ertzean, gazte beltz baten hilotza ikusi du.
Hala abiatzen da Asier Urbietak zuzendutako Faisaien irla filma. Zinemagileak Bidasoa ibaia gurutzatzen duten migratzaileen gaia lehen planora eraman du bere aurreneko film luzean, eta mugen zentzugabekeria jarri nahi izan du agerian, uhartea metafora bezala baliatuta. «Munduko kondominiorik txikiena da, lur zati ñimiño bat, zeinetan ez den inor bizi, faisairik ere ez, eta zeinaren jabetza bi herrialde hegemonikok partekatzen duten. Guretzat bazuen metaforatik, mugen absurdoaz hitz egiten duen film bat izanik, Faisaien Irla munduko leku absurdoenetako bat izango baita zentzu horretan».
Euskarazko film horrek irekiko du, gaur, Donostiako Giza Eskubideen 22. Zinemaldia. Eta hiru aste barru helduko da Euskal Herri osoko zinema aretoetara: hilaren 23an Ipar Euskal Herrikoetan jarriko dute ikusgai, eta 25ean Hego Euskal Herrikoetan.
Zuzendariak azaldu duenez, 2021ean du filmak lehen hazia; Bidasoa ibaiaren parean pertsona batek bere buruaz beste egin zuela irakurri zuen egunkarian. «Hildako pertsona beltza zen, eta, berriak atentzioa eman zidanez, gehiago jakin nahi izan nuen». Halakoak ez zirela kasu bakanak jakin zuen orduan Urbietak, Irungo Harrera Sarearen bidez; Bidasokoa igarobide garrantzitsua bilakatu zela Afrikatik Europa Iparraldera doazen jendeentzat, oso nekaturik iristen direla hara, bide oso luzea egin ostean, eta, behin Europan, ez dutela beste muga bat topatzerik espero.
Kasu horren ondotik, beste batzuen berri ere izan zuen. «Beste bost pertsona ito ziren Bidasoa ibaian, beste hiru trenak harrapatuta hil... Eta beharra sentitu nuen horri buruzko film bat egiteko, ez zelako oso gai ezaguna, ezta Donostian bertan ere, hain gertu egonik. Eta ez daukat argi zergatik ez den izan hain ezaguna, ez baita hedabideek ez dutela kontatu nahi izan; agian, kontua da guk ez dugula ikusi nahi izan». Urbietak iritzi dio halako albisteak komunikabideetan agertu bai, baina akaso ez zaiela garrantzi aski eman izan. «Eta, horregatik, beharra sentitu nuen hau beste modu batean, zinemaren bidez kontatzeko; ikuslea hunkituz, hesi hori gainditzen saiatuz errealitate hau harengana iristeko».
«Beharra sentitu nuen gaiari buruzko film bat egiteko, ez zelako oso ezaguna; agian, guk ikusi nahi izan ez dugulako»ASIER URBIETAZinemagilea
Thrillerra genero egokia iruditu zitzaion zuzendariari kontatu nahi zuena kontatzeko. «Argi genuen mugen absurdoaz hitz egin nahi genuela, ez baita ulertzen zergatik jende batek ibaitik, menditik, modu klandestino batean gurutzatu behar duen eta beste batzuk zubitik igaro gaitezkeen. Eta horri zer forma eman pentsatzean, thrillerrarena interesgarria iruditu zitzaigun. Bada ibai bai, irla bat, gorpu bat, ikerketa bat... Eta molde interesgarria iruditu zitzaigun ikuslea harrapatzeko eta zerbait sakona kontatzeko».
Behin gaia buruan zuela, dokumentazio prozesuan murgildu zen zuzendaria, eta, zeregin horretan, Gari Garaialde fotokazetariaren lana funtsezkoa izan zitzaiola nabarmendu du. Izan ere, Garaialdek urteak daramatza muga igaro nahi duten migratzaileak erretratatzen, eta haren bidez iritsi zen Urbieta Irungo Harrera Sarearengana ere. «Istorio pila bat kontatu zizkiguten, gero filmean islatzen direnak, benetako gertakarietan inspiratutako istorio bat baita».
Filmaketan errealitatea eta fikzioa maiz gurutzatu zitzaizkiela kontatu dute lantaldeko kideek. Poliziak benetako kontrol bat kendu, eta segidan haiek zirelako filmerako muntatzen zutenak, adibidez. Edo Sambou Diaby aktorea geldiarazi ere egin zutelako mugan grabatzen ari zirela, lantaldeko gainerako kideak ez bezala.
Zer egingo zenuke zuk?
Diabyk eta Jone Laspiurrek jokatu dituzte filmean rol protagonistak —Ibrahima Kone, Aia Kruse, Ximun Fuchs, Itziar Ituño eta Josean Bengoetxea ere aktore taldean daude—. Biek ala biek azaldu dute haientzat ere ez zela errealitate ezagun bat. Laspiur: «Nik, donostiarra izanik, esan beharra daukat oso gainetik ezagutzen nuela. Eta filmean parte hartzearen gauza indartsuenetako bat izan zen han bertan bi hilabetez grabatzen egotea eta problematika hori egunero, behin eta berriz, gure begiekin ikustea». Diabyk ere ez zuen auzia askorik ezagutzen, eta filma «egoera salatzeko eta errealitate hori erakusteko bide garrantzitsua» dela iruditzen zaio.
Bi aktoreak bikote dira pantailan, eta, Bidasoa ertzetik paseatzen ari direla, ito beharrean dauden bi gazte ikusiko dituzte. Uretara botako du bere burua emakumeak, eta bietako bat salbatzea lortuko du; gizona, berriz, ertzean geratuko da.
«Gizaki bezala zer egiten dugun arazoen aurrean: ikusle izan, edo gauzak aldatzen saiatu. Hori da filmaren ildo nagusia»ASIER URBIETAZinemagilea
Hain zuzen, eszena horri lotutako galdera batek zeharkatzen du film osoa: zer egingo luke norberak egoera horren aurrean egonez gero? Uretara jauzi egin? Ala ertzean geratu? Urbieta: «Galdera hori bota nahi genion ikusleari, guk ez dugulako erantzunik. Gustatuko litzaidake baietz esatea, uretara botako nukeela neure burua, baina ez dakit zer egingo nukeen errealitatean. Filmak horren inguruan hausnarketa asko egiten ditu; ardura indibidualaz, kolektiboaz... Gizaki bezala munduan zer egiten dugun arazoen aurrean: ikusle izan, besterik gabe, edo aktiboki jokatu eta gauzak aldatzen saiatu. Hori da, azkenean, pelikularen ildo nagusia».
