Duela 24 urte Iranen errefuxiatu zen Afganistango familia baten istorioa kontatzen du Alireza Ghasemi (Teheran, Iran, 1990) eta Raha Amirfazli zinemagileen filmak: In the Land of Brothers (2024). 2001ean, dorre bikien atentatuaren ondotik, George W. Bush AEBetako presidenteak tropak igorri zituen Afganistanera, eta, ondorioz, bost milioi pertsona Iranen errefuxiatu ziren; haien istorioa islatu nahi izan dute film egileek, familia bateko kideen «egoera bidegabea» nabarmenduz. Horretarako, Leila emazte gazteari jarraitu diote, eta haren neba Mohammed eta Ahmeden ibilbideak marraztu dituzte. Film irandarrak hainbat sari irabazi ditu; bertzeak bertze, Sundanceko eta Malaysiako zinema jaialdietako zuzendari onenaren saria irabazi zuten iaz. Baionako Atalante aretoan izan zen Ghasemi martxoan.
Nola hasi zinen zineman?
Eskolan ene lagun guziek bideojokoak zituzten, baina ene gurasoek liburuen erosteko ematen zidaten dirua. Irakurtzera kondenatua nintzen, nolabait. 15 edo 16 urte nituelarik, idazle izaten ahal nintzela erran nion nihauren buruari. Gauza franko idazten hasi nintzen, baina uste dut 18 urte nituelarik erabaki nuela zinemara jauzi egitea anitzez bide boteretsuagoa delako gauzak kontatzeko. Orduan, film egile izateko gogoa piztu zitzaidan. Zinema eskolan sartu nintzen 23 urterekin; zinema eskola guzietan egiten duten bezala, filmak egitea galdegin zidaten, eta zazpi egin nituen. Azkena Raharekin ekoitzi nuen, eta ene lehen film luzea da In the Land of Brothers.
Zure lehen film luzean zergatik erabaki zenuten Iranen bizi diren Afganistango errefuxiatuez mintzatzea?
Raha eta biok Iranen bizi diren Afganistango lagun anitz ditugu. Gehienak ez dira berriki errefuxiatu diren pertsonak, baizik eta bigarren edo ia-ia hirugarren belaunaldiko errefuxiatuak. Biziki ongi ezagutzen genituen ttipitan gurekin jostatzen zutelako karrikan. Bertzalde, gai hori jorratzea erabaki genuen Irango zineman ez delako filmik errefuxiatuei buruz. Misiotzat hartu dugu mundu osoari Irango errefuxiatuen berri ematea.
Hain zuzen ere, zer-nolako filmak dira Iranen?
Orotarikoak. Film batzuk biziki komertzialak izan daitezke, eta bertze batzuk, biziki artistikoak, baita politikoak ere. Nik biziki maite ditut baztertuak diren gai politikoak aipatzea.
«Irratiak eta telebistak erraten zutenaz oroitzen gara: AEBek Afganistani demokrazia ekarriko ziotela jakinarazi zuten, baina errealitatea hilketak, etorkin uholdeak eta tentsioa izan ziren»
2001., 2010. eta 2021. urteak mugarri dira filmeko kontakizunean. AEBetako inbasioak hiru belaunaldiri sufriarazi diela erakutsi nahi izan duzue modu horretan?
Galdera ona da. Hastapenean pentsatu genuen protagonista bakar bat izatea. Baina anitz ikertu dugu Irango errefuxiatuen egoeraz, eta ohartu gara biziki diskriminatuak direla. Eta ez ditugu diskriminazioak pertsonaia bakar baten gainean utzi nahi izan. Hiru kapitulu eraiki genituen, errefuxiatuek pairatzen dituzten diskriminazioak ez baitira aldatu. 2001ean hasten da filma, Raha eta ni haurrak ginelarik, dorre bikien garaia nolabait bizi izan genuen-eta. Irratiak eta telebistak erraten zutenaz oroitzen gara: AEBek Afganistani demokrazia ekarriko ziotela jakinarazi zuten, baina errealitatea hilketak, etorkin uholdeak eta tentsioa izan ziren.
Zehazki, Leila da filmeko protagonista. Irango emazte errefuxiatuen egoera kontatu nahi izan duzue haren bidez?
Bai, hori pentsatu genuen. Afganistango errefuxiatuak gutiengoa dira Iranen, eta lanjer handian bizi dira. Gainera, sistema patriarkala den heinean, errefuxiatua izateaz gain emaztea ere bada Leila, eta errefuxiatu gizon bat baino sufrimendu gehiago pairatzen du. Filmeko pertsonarik zaurgarriena da Leila. Hala ere, uste dut pertsona argiena eta kuraia handikoena ere badela, eta hori erakusten du 2001etik 2021era arteko kontakizunean. Hori dena erakutsi nahi izan dugu, ezagutzen ditugun errefuxiatuek bizirik iraun dutelako.
Erakusten duzuen familiako kideek orotariko diskriminazioak pairatzen dituzte.
Adibidez, errefuxiatu batek berriki arte ezin zuen kreditu kartarik erosten ahal bere telefonoarentzat. Bizia infernua bihurtzen da haientzat. Hain justu, hori erakutsi nahi izan dugu familiako kide bakoitzaren bitartez: errefuxiatuek bizi duten diskriminazioa ez dela bat eta bakarra, baizik eta diskriminazio anitz direla.
Deigarria da errefuxiatu familiako ama gorra izatea. Afganiarrak komunikatu ezinik bizi diren seinalea da?
Nire ustez, Afganistango errefuxiatuek ez dute ahotsik, ezta ordezkaririk ere: ez dira sekula entzunak. Horregatik sufritzen dute, ezin baitute haien egoera azaldu. Gure iritziz, horixe irudikatzen du amaren gortasunak: errefuxiatuek komunikatzeko ezintasuna dutela Irango gizarte injustu eta zapaltzailean.
«Afganistango errefuxiatuek ez dute ahotsik, ezta ordezkaririk ere: ez dira sekula entzunak. Horregatik sufritzen dute, ezin baitute haien egoera azaldu»
Hain justu, komunikatzeko ezintasuna eta Irandik kanporatuak izateko beldurra tartekatzen dira film guzian.
Pertsonaia horiek guziak esplotatuak izatea asumitu dute kanporatuak izateko beldur direlako. Errate baterako, Leilak senarra nehori erran gabe lurperatzea jasan behar izan zuen beldur horregatik. Irandik kanporatua izatea beldur obsesiboa da haientzat. Ahmed Siriara joan zen Irango armadarekin, modu horretan herritartasuna onartuko ziotelakoan. Afganistango errefuxiatuek Iranen onartuak izateko obsesioa zuten urte horietan guzietan. Zaurgarritasun horretaz baliatuz esplotatzen dituzte boteretsuek.
2021ean Joe Bidenek AEBetako tropak atera zituen Afganistandik. SESBen inbasiotik gaur egun arte, Afganistan etengabe izan da zapaldua. Sinesten duzu oreka lortuko dutela noizbait?
Ez dut neholako orekarik ikusten; tristatzen nau. Erdi Aroko erregimen batek kontrolatzen du biztanleria orain; talibanek kontrolatzen dute herrialdea. Neska ttipiei eskolara joatea debekatzen diete. Aldaketa behar dute, baina ez dakit noiz eta nola gertatuko den. Pentsatzen dut afganiarrek bakean bizi behar dutela: haien etxean sentitu behar dira.
Mendebaldearen kolonialismoa ere salatu nahi izan duzue, beraz?
Filmak aberatsenen esplotazioa erakusten du. Amerikarren kolonialismo bete-betean girotu dugu kontakizuna. Usu, jendeak boterea duelarik uste du ez diola nehori deus zor. Ez dago oreka posiblerik Afganistanen: arrazismoa, kolonialismoa eta neokolonialismoa aipatu behar dugu.
