Miseriaren ahotsa. Leire Lopez Ziluaga

Azkenaldian, Mohamed Xukriri buruz zertxobait gehiago jakiteko hainbat aukera izan ditu euskarazko irakurleak. Erlea aldizkariak Miel A. Elustondok 2003an egin zion elkarrizketa berreskuratu du azken zenbakian. Joseba Sarrionandiaren azken liburuan ere badu tartea idazle riftarrak. Dena dela, Igela argitaletxearen eskutik iritsi zaigun itzulpenak ekarri digu idazlearen irudirik osoena, testuak egiten baitu idazlea.

Haren lehenengo urteen berri ematea eta liburuaren argumentua kontatzea ia gauza bat eta bera da. 1935ean jaio zen Xukri, Rifen, eta umetan bete-betean harrapatu zuen goseteak. Familiarekin emigratu zuen Tangerrera, eta lan xumeak egin behar izan zituen, ezer gutxiren truke. Aitaren indarkeria bortitza ezagutu zuen etxean, eta kalean aurkitu zuen babesa, drogaz, prostituzioz eta indarkeria gehiagoz osatutako giroan. 20 urte inguru dituenean bukatzen da liburua, irakurtzen eta idazten ikasteko lehen urratsak egiten dituenean. Hortik aurrera, kartzelan alfabetatu, eskolatu eta 1966an hasi zen liburuak argitaratzen. Ogi hutsa trilogia baten lehen atala da, eta Paul Bowlesek 1973an egin zuen ingeleserako itzulpenaren bidez egin zen ezagun. 1982an argitaratu zen arabieraz, eta zentsuratuta egon da 2000. urtera arte.

Argumentua bera dela esan dut, baina liburua eta bizitza ez dira gauza bera, jakina. Alfabetatu zen gazte hura idazle egin zen gero, eta idazlearen eskua nabaria da hemen. Batez ere, nabarmena ez delako. Ogi hutsa ez da pertsona helduak haurtzaroari begira idatzitako lan memorialistikoa. Ez dugu aurkituko atzera begiratu eta egindakoei buruzko irakurketa nostalgikoa edo damutua egiten duen heldua. Idazle askok beren buruak justifikatzeko erabili izan dituzte lan autobiografikoak, baina hemen ez du irakurleak antzekorik aurkituko. Hipokrisiarik gabeko liburua da. Esate baterako, indarkeria matxista eta bortxaketa guztiz natural ageri dira liburuan. Umeak ikasten du emaztea jotzea egin beharreko zerbait dela, eta ez du zalantzan jartzen, arazoaren egiturazko erroa irakurlearen begietan argiago utziz. Narratzaileak iraganeko formak erabili arren —eta idazleak oin-oharren batean idazten ari den unetik zehaztasunen bat ematen badigu ere—, orduko ikuspegitik kontatzen du. Azken batean, nobela bat da esku artean duguna, idazlearen esperientzia pertsonaletik abiatuta, joan den mende erdialdeko Tangerreko herri xumearen erretratu zorrotza egiten duena, miseria gorrian bizi zirenei ahotsa ematen diena, Xukriren ahots berezituaren bitartez. Liburu gordina da, hizkuntza zuzenean emana, itzulingururik gabekoa. Idazleak irakurlearen esku uzten du ondorioak ateratzeko betebeharra.

Honela dio Xukrik Elustondori eman zion elkarrizketan: «Herri baten historia poetak idazten duela jabetu nintzen orduan: poetak, nobelagileak, musikariak, pintoreak. Historia ofiziala ordaindurik dago; errege-erreginen historia, jeneralena, diktadoreena… Ez du batere balio». Berari aplika diezazkiogun hitzak dira. Xukrik idazten ikasi, eta ahotsa eman zion historiak ahaztuko zuen mutikoari, historiarako hitz egiteko eskubiderik ez zuenari, eta berarekin batera, antzeko egoeran zeuden eta dauden milaka pertsonari. Inoren eskupekorik espero gabe egiten du gainera. Inork ordaindu gabeko historia, historia ofizialari kontrajarritakoa.

Liburu bikaina iruditu zait; gainera, Arantzazu Royok oso ondo asmatu du Xukriren hizkuntza eta kontaera euskarara ekartzen, eta nik behintzat gogo biziz espero dut trilogiako hurrengo bi liburuen itzulpena.