«Memoria kolektibo oso eskasa dugu baleazaleen inguruan»

Hainbat saiakera eta kazetaritza lan plazaratu ditu urteotan Iñaki Petxarroman BERRIAko kazetari eta idazleak (Lasarte-Oria, Gipuzkoa, 1973). Fikziora jauzi egin, eta Kearen fiordoa (Elkar) bere lehen eleberria aurkeztu du orain. 1615. urtean Islandiako fiordoetan hil zituzten euskal baleazaleen benetako istorioa hartu du oinarri, baina irudimena izan du lanabes nagusi narrazioa harilkatzeko.

Lau mende atzera egin, eta Islandiara, euskal baleazaleen ibilerak azaltzera jo duzu liburuan. Nondik sortu zitzaizun gaia?

Ideia han sortu zitzaidan, Islandian; 2014an oporretan izan nintzen, eta han izan nuen lehen aldiz gertakari horren berri. Zirrara eragin zidan istorioaren gogortasunak: 32 hildako, hemengoak... Berehala sortzen du jakin-mina, eta, horri tiraka, lehenik erreportaje bat idatzi nuen BERRIAn, eta dokumentatzen jarraitu nuen gero, gaiaz zegoen guztia biltzen.

Oso gertakari ezaguna ere ez da izan orain gutxira arte, ezta?

Ez, aurten jakin da zerbait gehiago, 400. urteurrena dela eta. Ekitaldi batzuk izan dira Islandian, eta albiste bitxi bat ere izan zen, euskaldunak hiltzea baimentzen zuen erregearen dekretua baliogabetu zutela... Ni ordurako ari nintzen istorio honi bueltaka, eta ikasi ahala joan naiz harilkatuz.

Garai hura eta baleazaleen bizimodua nolakoa zen azaltzeko, dokumentazio lan dezente egin beharko zenuen... Nora jo duzu informazio bila?

Hasieratik garbi neukan zerbait idaztekotan fikzioa izan behar zuela, ez zegoelako dokumentazio asko, eta baleazaleen bizimoduaz arituko nintzela, horri buruz asko baitago, Ternuan egondakoen jardueraz batez ere. Gero, pixka bat denetik irakurri dut, El mar de los vascos, Apaizac obeto... Informazio horrek guztiak ematen du, nolabait, oinarri dokumental bat baleazaleen bizimoduaz, industriaz... Nobela historiko bat idaztean, segur aski, gauza zailenetako bat da egungo buruarekin eta bizi garen gizartetik nola egin jauzi 400 urte atzera eta saiatzea irudikatzen zer jaten zuten, nola janzten ziren, nola pentsatzen zuten, erlijioak ze rol betetzen zuen... beste mundu bat irudikatzea, azken finean. Ni saiatu naiz ariketa hori egiten; sinesgarria den irakurleak esango du.

Zuk jakin ahal izan duzun horretatik, nolakoa zen euskal baleazaleen eta islandiarren arteko harremana?

Harremana, segur aski, on samarra izango zen, gertakari honek ez gaitu engainatu behar. Harreman bat egon zen, ziurrenik askoz lehenago hasi zena. Hizkuntzan ere badaude arrastoak, islandiera-euskara pidgin edo hitz truke bat, eta horrek ere esan nahi du izan zela elkar ulertu nahi bat. Pentsa liteke atzerritar batzuk iristean egongo zela halako erreparo bat, baina baita gerturatze bat ere. Nobelako gertakariak beste irudi bat eman dezake, baina, nire ustez, gertatu zena izan zen hango agintari batek boterea galtzeko arriskuan ikusi zuela bere burua, eta baliatu zuela une batean izan zen behar eta gose egoera bat euskaldunen aurka egiteko. Hondoratzea ere izan zen... Faktore asko elkartzen dira: zorte txarra, anbizio politiko-pertsonalak, erresumen arteko botere interesak... Halako nahasketa baten ondorioz gertatu zen gertatu zena. Baina, irakurri dudanagatik, harremanak ez zuen zertan txarra izan.

Kazetaria zara, baina aurreko lanetan ez bezala, fikziora jo duzu oraingoan. Zergatik jauzi hori?

Bigarren liburua, Katearen begiak [Txalaparta, 2003] historiako hainbat pasarteri buruzko nolabaiteko ipuintxoak ziren. Kasu honetan, bai, egin dut jauzi bat, eleberri bat mardulagoa delako, haria luzeagoa, eta sartzen diren pertsonaiak ere istorio osoan era logiko batean antolatu behar dituzulako. Uste dut ikuspegi praktiko batetik iruditu zitzaidala soilik fikzionatzen banuen zuela istorio honek zentzua eta izango zela irakurlearentzat interesgarria. Istorioa ulertzeko hutsune asko daude, eta horiek bete egin behar dira. Gainera, konturatu nintzen bazela liburu bat finlandieraz, eta pentsatu nuen euskaraz ere utzi behar zela zerbait testigantza moduan, gu herri gisa protagonista garen gertakari historiko oso latz bati buruz.

Halere, asko kosta zaizu idazketa estilo edo molde batetik bestera, ariketa hori egitea?

Bai, hori gehiago kostatu zait. Jabetzen nintzen fikzioa egitean literatura egin behar duzula; kazetaritza hizkuntza eta hizkuntza literarioa ez dira berdinak, eta hor erregistroa, hizkuntzaren baliabideak... Niretzat, askoz ere ezezagunagoa eta zailagoa da. Neure buruari erronka gisa planteatu nion, ea gai izango ote nintzen, ea kapaz nintzen literatura egiteko. Eta, tira, hori atera da. Norbaitek esango du nabaritzen dela kazetari batek idatzi duela; ba, seguru, ni kazetaria naiz, eta ez dut zertan lotsatu. Literatura asko irakurri dut, baina ez dut idatzi izan, eta hor beti galduago zaude. Ni saiakera bat edo erreportaje bat idazten erosoago sentitzen naiz.

Nobela historikoa aipatu duzu, baina zurea abentura liburu bat ere bada. Izan duzu genero horietako erreferentziarik buruan?

Ez bereziki, ez nuke esango... Egia da abentura liburu bat atera dela, abentura bat zelako itsasontzi batean sartu, Ipar Atlantikora joan, gainera baleak harrapatzera... eta, gero, kasu honetan gertatu zena. Ez diot ihes egin horri; bada abenturaren aldarri hori bere egiten duen liburu bat. Baina literaturan oso gauza ezberdinak irakurri ditut, eta ez nuke esango bat edo beste izan dudanik buruan.

Gertakari historiko egiazko bat fikzionatu duzu. Noraino da bata eta bestea? Nola bilatu oreka?

Saiatu naiz gertakari historiko batzuekiko fideltasunez jokatzen: zenbat hil zituzten, non eta nola gertatu zen... Baina egia da asmatu egin ditudala pertsonaia oso garrantzitsu batzuk, adibidez, Martinen maitalea. Oinarri dokumentala egia dela ehuneko handi batean, baina gertakariak lotzeko hariak baimentzen dituen lizentziak hartu ditut.

Zerk harritu zaitu gehien?

Hasieran, zirrara handia eragin zidan hildako kopuruak, 32 lagun. Islandia oso herri baketsua da; han izan den giza hilketa kolektiborik handiena izan zen. Eta, gero, ezezagutzak. Garai hartan, balearen arrantzak eta ontzigintzak izugarrizko garrantzia izan zuten, eta ez gara jabetzen; XVI.an, segur aski, Europa osoko potentzia nagusia ginen horietan; iruditzen zait memoria kolektibo oso eskasa dugula horren inguruan, zer esanik ez halako gertakari baten inguruan. Orain arte oso ezezaguna zen; badirudi orain ari dela zabaltzen. Liburu honek hor eman lezake laguntzatxo bat.

Baduzu fikzioa idazten jarraitzeko asmorik?

Ez dakit. Hau idatzi dut momentuko nire interes bati erantzunez, baina ikusita urteotan zein handia izan den nire intereseko izan diren eta idatzi ditudan gaien multzoa, ez naiz kapaz igartzeko hemendik bi urtera zerk kezkatuko nauen neroni ere. Nafarroako historiarekin hasi nintzen; Kubaren inguruko elkarrizketa liburu bat idatzi dut gero; idatzi dut azpiegitura handiei buruz; eta orain nobela historiko bat. Gustuko dut idaztea, ikastea eta ikasitako hori jendearekin partekatzea; niretzat hori da idaztea. Ez dakit zer izango den, baina fikzioa izan daiteke.