Maskara, borroka

Azken liburua editoreari bidali eta gutxira, 1970eko azaroak 25 zituela, Yukio Mishima idazle ospetsuak bere buruaz beste egin zuen seppuku edo harakiri bidez: garai bateko samuraien suizidio erritualari jarraikiz, katana batekin sabela urratu zuen, eta bigarren batek lepoa moztu zion. 45 urte zituen, eta mundu zabalean luzatua itzala.

Mishimaren heriotza arinkeriaz kontatzen da sarri, artista zoratuaren pasadizo estrainioaren tonuan. Ez da hain aise aitortzen ezen Mishimaren suizidioa haren obraren azken oihartzuna izan zela, eta ezin dela garbi bereizi haren begirada estetikoaren lorratzetik, hain baitzen bizia eta aspaldikoa Mishimak heriotzarekin zuen obsesioa. Mendebalde honetatik, beharbada aztoragarria da suizidio erritual bat estetikoki kontenplatzea, baina, azken batean, Mishimak berak ez zuen besterik egin bizi zen artean(harakiri-eszena hura lehendik grabatua zeukan Yukoku-n, 1965ean zuzendu eta antzeztu zuen film laburrean). Bere heriotzaren obsesioak bizi zuen Mishima, nola literaturarik kanpo, hala bere obra oparoaren barrutik ere.

Enbor bereko ezpal ditu Mishimak edertasuna, erotika eta heriotza, eta bortizki eta ezinbestez txirikordatzen zaizkio literaturan: erotikaren aurkikuntzak, edertasunaren bilaketak bezala, heriotza du ifrentzu eta itzal. Hirutasun hori baldintzarik gabe ametitu ezean, lan da Mishima plazerez leitzea. Lehen nobelan bertan, 24 urte zituela plazaratutako Maskara baten aitorpenak autobiografikoan, umetan erotikarekin izandako lehen enkontrua kontatzen du, besteak beste. Mishimak Sebastian santu kristau gezikatuaren pintura batean aurkitu zuen erotika, heriotzan bihurrituriko mutil gazte baten gorputz ederrean. Zera ere esaten digu bere alter ego nerabeaz: «Heriotza itxaroten nuen esperantza dultze baten gisan». Arratsaldeko atoiontzia nobelan, marinel batek, itsasoaren magia erromantikoa (edertasuna) baztertu eta biziera prosaikoago bat besarkatzen duenean, nolabaiteko heriotza-zigor bat jasotzen du. Eta abar eta abar. Edertasuna, erotika eta heriotza zurrunbilo poetiko eta uher batean korapilatzen zaizkio Mishimari.

Marguerite Yourcenarrek entenditu zion hori. Suizidio entzutetsu hartatik hamar urtera, Yourcenarrek, Frantses Akademian onartu zuten urte berean, Mishima ou la vision du vide (Mishima edo hustasunaren ikuspegia) saiakera laburra argitaratu zuen, eta zera zioen, besteak beste, idazle japoniarraren herio-bulkadez: «Bi gizaki-klase daude: batzuek heriotza pentsamendutik apartatzen dute, hobeto eta libreago bizitzeko, eta besteak, aitzitik, indar eta inteligentzia handiagoz bizi dira heriotzak egiten dien keinu oro zelatatzen dutenean [...] Batzuek mania morbosotzat dutena diziplina heroikoa da besteentzat».

Entenditu zuen Yourcenarrek Mishima, harentzat ere gai funtsezkoa baitzen (norberaren) heriotza, aldeak alde. Yourcenarren literaturan, heriotza meditazio patxadatsurako akuilu da, eta urrundik eta hoztasun-suerte batez gogoetatzen da hartaz, Mishimaren barne-bulkada ekaiztsurik gabe. Hadrianoren oroitzapenak nobelaren bukaeran, enperadore zaharrak bere gogo-jardun estoikoan kontenplatzen du bere buruaz beste egiteko tentazioa: «Heriotzari buruzko hausnarketak ez du ontsa hiltzeko biderik erakusten; pentsu eta gogoeta horiek ez dute irtenbidea errazagotzen, baina ez da erraztasuna, ordea, ni bila nabilena». L'oeuvre au noir eleberrian (Obra beltza), ileak lazteko moduko eszena bat eskaintzen dio bere burua hiltzen duen baten heriotzari, zehar-estilo libre gertu, elegante, neurtu eta bare batean. Yourcenar, izan ere, nabarmen urruntzen zen bere literaturatik: eleberri gehienak iraganean girotuak zituen, eta protagonistak, gizonezkoak. Mishimaren literatura seppuku kartsu bat bada, Yourcenarrena gogoetaldi trankil batean zertzen da.

Yourcenarrek 1929an publikatu zuen lehen eleberria, Alexis eta alferrikako guduari buruzkoa. Despedida-eskutitz luze eta mamitsu bat da, non senarrak emazteari konfesatzen dion homosexuala dela, eta ez duela sekula maite izan. Eleberriak sentimenduoi buruzko gogoeta sakon, xehe, sotil batean egiten du aurrera, protagonistaren oroitzapenetan barrena. Gizonak aitortzen du alferrikako gudu batean eman duela bizialdia, bere burua eta desira borrokatzen eta ukatzen, harik eta emazteari gutuna idazten dion arte: «Arranguratu nintzen ez sarriegi amore eman izanaz, ezpada luzeegi eta gogorregi gudukatu izanaz».

Mishimak hogei urte geroago kaleratu zuen Maskara baten aitorpenak: protagonistaren haurtzaroa du hizpide, eta batik bat bere sexu-desiraren eta edertasun-obsesioen sorreraz dihardu. Homosexualitate gatazkatsu baten piztuera kontatzen du, grina bizi baten forman, eta gudua ez baizik maskara darabil metafora gisa; ez bakarrik haren atzean ezkutatzeko bere benetako irritsa eta izaera, baizik baita fikzioaren eta autobiografiaren arteko arrakala fina irudikatzeko ere. Mishima gazteak maskara bikoitz horretatik aitortzen du bere arima hilduratuaren mina, «min bat hain sakona, esplikaezina eta nire fikzioen maskaratik apartekoa».

Heriotza eta homosexualitate jazarria. Ez da, ez, kasualitatea izango bi idazleok gai horietan batzea, diferente bada ere; Mishimak bere maskararen bidez lortu zuen barren-barrenetik eskribitzea, eta Yourcenarrek, haren aldean, oso apartetik idazten zuen. Beharbada beste borroka batzuk ere izango zituelako. Izan ere, seguru Mishimari inork ez ziola esan idazle «maskulinoa» zela, eta ez zutela hori esanez miretsi Frantses Akademian onartu zutenean, «gizon batek bezala» idazten zuela eta.