Literatura izan zuen bidaide eta ihesbide

Astelehenean 200 urte beteko dira Emily Bronte idazle ingelesa jaio zela, Yorkshireko herri txiki batean. Haren ahizpek bezala, haurra zenetik literatur sormena erabili zuen familia giro korapilatsutik eta bakardadetik ihes egiteko. Ahizpen artean ezagunena bada ere, gutxien idatzi zuena da: eleberri bakarra argitaratu zuen, Gailur ekaiztsuak (Wuthering Heights jatorrizkoan, 1847). Egun, lan hori ingeles literaturaren klasiko garrantzitsuenen artean dago. Ellis Bell ezizen maskulinoarekin sinatu zuen, emakumea izateagatik izan zitzakeen oztopoak saihesteko.

Sei anai-arrebetako bosgarrena zen, eta poesiaren eta literaturarenganako pasioan bat egiten zuen haietako birekin, Charlotte eta Annerekin. Landa eremuko herri bakartu batean bizi ziren, eta osasun arazoak izan zituzten gaztetatik. Hori dela eta, hiru ahizpek eta Branweel anaiak fikziozko mundu bat asmatu zuten nerabezaroan, errealitatetik ihes egiteko.

Alegiazko hiru herrialdek osatzen zuten mundu hori: Angria, Gondal eta Glass Town. Erresuma horiei buruzko kronikez betetako eta eskuz idatzitako ehunka koaderno gordeta daude oraindik.Bestalde, aitarengandik ere jaso zuten kulturarenganako grina: Patrick Bronte kezka intelektual handiko elizgizona zen, eta, hainbat liburu idazteaz gain, seme-alaba guztiak eskolatzeaz arduratu zen. Emilyk Bruselako eskola pribatu batean ikasi zuen urte batzuetan, Charlotterekin batera.

Ezizenez sinatzen zuten

Bronte ahizpak benetako bizitzatik aldenduta bizi ziren, fikziozko munduetan murgilduta. Neke asko izan zituzten: gaixotasunak, amaren heriotza goiztiarra, bakardadea, anaiaren alkoholismoa... Baina jakin zuten haietatik ihes egiten, irudimenari eta literaturari esker.

1846an, Charlottek bultzatuta, hiru ahizpek beren olerkiekin bilduma bat osatu eta argitaratu zuten, Poems by Currer, Ellis and Acton Bell izenburupean. Orduko gizartearen aurreiritzien jakitun eta zentsuraren beldur, gizon ezizenekin sinatu zuten lan hori, bai eta aurrerago egin zituzten guztiak ere. Bakoitzak bere izenaren iniziala zuen ezizen bat aukeratu zuen: Currer Bell, Ellis Bell eta Acton Bell. Liburu horretako olerkien artean, kritika literarioak Emilyrenak nabarmendu zituen. Hain zuzen, Ingalaterran egon den poetarik onenetarikotzat jotzen dute kritikariek. Haren olerkien artean Remembrance, A death scene eta Encouragement laudatu dituzte bereziki.

Hala ere, ahizpek sortutako lehen liburu horrek ez zuen arrakastarik izan: bi ale baino ez zituzten saldu. Haiek, ordea, ez zuten etsi, eta hurrengo urtean eleberri bana idatzi zuten: Jane Eyre, Wuthering Heights eta Agnes Grey. Lan horiek irakurleen arreta erakarri zuten —onerako zein txarrerako—, beren originaltasunarengatik.

Emakume independente, ausart, aske eta adimentsuen istorioak kontatzen zituzten, eta gizarteak ez zituen erraz onartu pertsonaia horiek. Hortaz, seguruenik, idazleek gizonezko ezizenak erabili ez balituzte, gaitzespena eta zentsura jasango zuketen. Gerora, liburuek arrakasta izan zutenean, erabaki zuten goitizenak alde batera utzi eta beren benetako identitatea aditzera ematea, garai hartako gizartea harri eta zur utzita.

Emilyren eleberriaren egitura bereziki berritzailea zen: matrioxka panpinekin alderatu ohi dute, eta horrek harridura sortu zuen kritikarien artean. Gaur egun, berriz, viktoriar garaiko obra handienetakotzat eta Ingalaterrako erromantizismoaren adierazpen bikaintzat hartzen da. Eleberria Yorkshiren girotuta dago, eta Catherineren eta bere anaitzako Heathcliffen arteko maitasun, obsesio eta menderatze istorioa du ardatz. Hizkuntza askotara dago itzulia, eta zinemara ere eraman dute hainbatetan: lehenbiziko moldaketa William Wyler zuzendari estatubatuarrak egin zuen, 1939an, eta azkenekoa, berriz, Andrea Arnold britainiarrak, 2011n. Telesailak eta irratirako bertsioak ere egin dituzte.

Euskarara ere ekarri dute: Irene Aldasorok itzuli zuen iaz, eta Erein eta Igela etxeek argitaratu zuten, Literatura Unibertsala bildumaren barruan. Liburuaren hitzaurrean, Bronteren olerki bat irakur daiteke, Xabier Olarrak itzulia. Horrez gain, Itxaro Bordak euskaratuak ditu idazlearen zenbait olerki.

Bizitza laburra izan zuen

Idazleak bere bizitzako azken urteak Branwell anaia zaintzen igaro zituen. Hark porrot egin zuen margolari gisa, eta alkoholaren eta opioaren mende egon zen. Emilyk azken egunera arte zaindu zuen Branwell: etxean itxaroten zion, berandura arte esnatuta, eta hura heltzen zenean, oheratzen laguntzen zion. Dirudienez, idazleak esna-aldi latz horietan idatzi zituen Gailur ekaiztsuak lanaren pasarte asko.

Azkenean, anaia hil eta hiru hilabete geroago zendu zen idazlea, tuberkulosiak jota, 30 urte baino ez zituela. Bizitza laburra izan zuen, baina oso ondare baliotsua utzi zuen. Hil ondoren baino ez zuen jaso merezitako aitorpena, ordea, nor zen ezkutuan gorde behar izan zuelako.