Liburu bat prozesu

Ehun orrira iristen ez zen hamabi poemako liburua zen lehen hura, 1855ean argitaratutakoa. Kolore berde iluneko azal soila zuen; ez irudirik, ez egilearen izenik, izenburua justu-justu: Leaves of Grass (Belar-hostoak). Egilearen argazki bat ageri zen barruan, ezohikoa, ia gorputz osoa ikusten baitzitzaion. Aditu askorentzat, Walt Whitmanen ahots bereizgarria ondoen islatzen duen lana da. Egileak 36 urte zituen argitaratutakoan, eta bizitzaren hurrengo erdian, hil arteko beste 36 urteetan, lehen lan hura editatzea eta poema berriak gehitzea bilakatu zen idazlearen zeregin nagusietako bat. Bederatzi Leaves of Grass argitaratu zituen bizi zen artean —aldaketa esanguratsuak edo datu berriak seitan sartu zituen—, eta azkenerako 400 poema inguruko obra bihurtu zuen. Lan hark AEBetako poesia modernoaren aitzindari kategoria eman zion idazleari, bai eta «bertso librearen aita» izengoitia ere, prosaren hurbileko estiloan idatzita zegoelako, erritmo propioan, orduko moldeak hautsiz. Hizkera soila erabiltzen zuen, eta hori ere ez zen hain ohikoa. Demokraziaren poeta esaten diote herrialde batzuetan; beste batzuetan, berriz, sexu erradikalaren poetatzat hartzen dute. Maiatzaren 31n beteko dira berrehun urte jaio zela, eta inoizko idazlerik laudatuenetako bat da oraindik ere.

Baliabide ekonomiko urriko familia batean sortu zen, West Hills izeneko herrixkan, New Yorkeko estatuan, eta 11 urterako utzi zituen ikasketak. Inprimategi batean lan egin zuen, geroago saltoki batean, idazkari, liburu denda bat ere izan zuen, eta AEBetako gerra zibilean erizain ere aritu zen. Idazle ibilbidea hasi aurretik ere ezaguna zuen letren mundua, kazetaria izan baitzen urte askoan —sortu ere egin zituen egunkari batzuk—. Orain dela bi urte, esate baterako, poetak utzitako ondarea ikertzen ari zen ikasle batek Whitmanek egunkari batean zatika argitaratutako nobela bat aurkitu zuen, Life and Adventures of Jack Engle izenekoa (1852). Aurrez ere modu berean argitaratu zuen Franklin Evans nobela (1842).

Idazletza serioago hartzea erabaki zuenean, bere dirutik ordaindu zuen Belar-hostoak-en lehen argitalpena, eta 795ale atera zituen; gutxi batzuk bakarrik saldu zituen. Idazle ezagun batzuei ere bidali zien, eta haietako batek, batek bakarrik, erantzun zion: Ralph Waldo Emerson ospetsuak. Literatur ibilbide oparoa iragarri zion, eta Emersonen babesa laguntza handia bihurtu zen Whitmanentzat bere lana sustatzeko, oro har erantzun eskasa izan baitzuen. Kazetarien isiltasuna ikusita, eta liburua sustatzearekin itsututa, Whitmanek berak ere egiten omen zituen bere lanari buruzko iruzkinak, beste izen batzuk erabiliz.

Emersonek esan zion lehen bertsio hartako poemetako bat, Song of Myself (Kantua neure buruari), Ipar Amerikako poesiaren klasikoetako bat bihurtuko zela. Eta ez zuen huts egin. Ni-a da poema horretako gai nagusia, eta itxaropenari, norbere buruarekiko maitasunari eta askatasunari egindako omenalditzat hartu izan da. Indibidualismoa, esperientzia propioen kontakizuna, bulkada erotikoak jorratzeko modu ezberdina eta demokraziaren balio unibertsalekiko zuen sinesmena ziren haren poesiaren ezaugarririk berritzaileetako batzuk. Gizakien eta naturaren arteko armonia aldarrikatzen zuen, panteismotik gertu. Bertso librea garaiko «espiritu amerikar, gazte eta guztiz askera» egokitzen zela uste zuen. Oratoriaren, kazetaritzaren eta Bibliaren arteko nahasketatzat ere hartu izan da haren estiloa. Baikortasuna islatzen zuen, unean unekoa bizitzera dei egitearekin batera.

Gorputza, animaliak, erlijioa, geografia. Gauza asko sartzen ziren haren poemetan. Baina batez ere sexua jorratzeko zuen modu irekiak eragin zuen iskanbila. Eta Belar-hostoak-ek literaturen gailurrera eraman badu ere gerora, liburu horregatik lanpostu bat baino gehiago ere galdu zuen garai hartan. Oh Captain! My captain! da Whitmanen beste poema ezagunenetako bat. Abraham Lincolm AEBetako presidentea hil zuten urte berean idatzi zuen, haren omenez.

Euskaraz ere bai

Hainbat gaixotasunen eraginez, utzi egin zuen Washington. ordura arte bizitoki zuena, eta New Jerseyra joan zen bizitzera 1873an. Ordura arteko lanak berrikusten eta ekarpenak egiten pasatu zituen azken urteak; hil zen egunean, hiru orduan mila lagun baino gehiago joan ziren haren etxera azken agurra emateko.

Hizkuntza askotara itzuli izan dira Whiltmanen lanak, tartean baita euskarara ere. Besteak beste, Xabier Galarretak itzuli zuen Belar-hostoak, 2003. urtean, Hiria argitaletxearen bidez, eta Txomin Artolak ere zazpi kantuko diskoa atera zuen Whitmanen poemekin (Belar hostoak, 1978).

Inongo dudarik gabe, haren lanik ezagunena poema bilduma hori da, baina prosazko zenbait obra ere idatzi zituen, atalka egunkarietan ateratako nobela horiez gain, hala nola Democratic Vistas (1871) demokraziaren izaerari buruzkoa eta Specimen Days and Collect (1883), haurtzaroko eta gerra garaiko oroitzapenak biltzen dituena.