'ESCALA 1:1'
Artista: Ixone Sadaba. Non: Azkuna zentroan, Bilbon. Noiz arte: Apirilaren 27ra arte.
Baliabide erraza da testuak besteen esanekin hastea, baina beti dagoenez norbait gauzak norberak baino hobeto hausnartu eta adierazi dituenik, Georges Didi-Huberman pentsalari eta arte historialariaren aipu eder batekin —edo haren erdipurdiko itzulpenarekin— emango diot hasiera nireari: «Ezin da irudiaren eta errealaren arteko harremanaz hitz egin sute moduko bati buruz hitz egin gabe. Beraz, ezin da irudiei buruz hitz egin errautsei buruz hitz egin gabe. Hilkor gaixoek euren dardarak (desirak edo beldurrak eragindakoak) eta kiskaltzeak erregistratzeko sortzen duten horren parte dira irudiak». Ixone Sadabaren Escala 1:1 erakusketa errealaz —Lemoizko (Bizkaia) zentral nuklearraz, bere minez eta aukerez— ari zaigu; baina irudiaz ere bai, bere forma askotarikoez eta erabilera makurrez, alegia.
Artelan bakoitzak argazkiarekin harremanetan jartzeko modu ezberdin bat aktibatzen du, baina denetan atzeman daiteke argazkilaritza bera, gailu eta bitarteko gisa, zalantzan jartzeko asmoa. Aretoaren lehenengo eremuaren albo batean eskulturarekin jolasten diren pieza batzuk aurkituko ditugu, eta 1974an zentralaren eraikuntza lanak gainbegiratzeko ezarri zen behatokiaren berreraikitze bat bestean —zer da ba boterea, ezpada goitik begira egotea?—. Bi hauen artean artxibo kaxa batzuk kokatu dira, eta ondoan, hauetan arakatzen hasteko gonbita: kotoizko hiru eskularru pare. Argazki digital gordinak daude bertan, artifizio edo efektismorik gabeak —baina sentsibilitatez eginak—, erreportajearen estetikatik hurbil. Plano orokor eta handien bitartez zentrala inguratzen duen paisaia, haren perimetro gotortua eta aldiri desolatuak erretratatu ditu Sadabak, eta horrekin batera, bizitza bera, Historia eta bere mamuak. Plano hurbilagoen bidez, berriz, zirrikituetan eta antza garrantzirik gabeko xehetasunetan pausatu du begirada —inguruneko landareetan, lurrean metatutako hautsean—. Emaitza estetiko soila bilatu du artistak, iradokitzaileagoa noiz edo noiz, baina aseptikoa eta hotza oro har.
Begirada analitiko eta itxuraz neutral honekin lotuta uler daiteke agian argazkiak, ohikoa den moduan, horman ez itsasteko hautua. Keinu honek behaketa beste modu batera egitera behartzen gaitu, begirada zorroztera, prozesuan aktiboki inplikatzera; artxibo arrotz batean nola, eskuekin ikusi eta errelato propio bat sortzera. Muntaketa mota honek artxiboaren iruditeria dakar gogora, baina argazki guztiak 2021etik 2024ra bitartean atera zituen artistak, eta ez dugu artxibo dokumenturik edo argazki zaharrik aurkituko hauen artean, Iberduero enpresak bere garaian prozesu arkitektonikoa erregistratzeko egin zituenak izan ezik. Dena den, Sadabak ez ditu azken hauek zuzenean erreproduzitu; aitzitik, argazkien argazkiak dira erakusketara ekarri dituenak, haien jatorrizko testuinguruan. Hots, enpresaren album edo irudi artxiboan bertan. Honela, argazki teknikoari egozten zaion neutraltasuna gezurtatu eta haren izaera politikoa agerian uzten du artistak, argazkilaritzaren erabileren eta honek boterearekin duen harremanaren inguruko eztabaida posible bati bide emanez.
Argazkigintzaren eta etikaren inguruko harremanari buruz hausnartu zuen Judith Butlerrek Frames of War: When Is Life Grievable? liburuan, eta, bertan planteatutakoak Sadabaren beste proiektu batzuetan askoz ere agerikoagoak diren arren, oharkabean igaro daitekeen keinu fotografiko honetan ere sumatu daitezke nolabait. Butlerrek azaltzen duenez, mundua marko zehatz batzuen arabera antzeman eta interpretatzen dugu, eta marko horiek «politikaz gainezka» daude. Egoera bat aurkezten —markoztatzen— zaigun moduak egoera horren inguruko ondorio eta interpretazio zehatz batera eramango gaitu, eta honekin, erantzun afektibo konkretu batera. Argazkilaritza, bere adierazpenik objektiboenean ere, botere eragiketa horren parte da. Badago engainu honi aurre egiteko modu bat, ordea, eta horixe egiten du artistak argazki hauek era berezi honetan berreskuratuta: markoa markoztatu.
Argazki hauek sortzen duten distantzia emozionalak erakusketari izena ematen dion instalazioaren handitasunarekin kontrastatzen du. Horman eskala naturalean proiektatutako argazkien segidak panoramika zatikatu bat osatzen du, baina 1:1 eskalak —artistak badaki— huts egiten du gauzapenean. Konposizioak irudia luzatzen du, paisaiaren elementuak errepikatu egiten dira eta beste batzuk gainjartzen, eta tenkatze horretan hausten da ilusioa. Dena den, aipatutako argazkien izaera analitikoaren aldean, instalazio honek Lemoizen eskala —material, diskurtsibo, historiko— neurtezinaren aurrean uzkurtzera garamatza, bertan murgiltzera. Niri hau gertatu zitzaidan: zarata zegoen gelan baina ez nuen ezer aditzen, jendea zegoen aretoan baina bakar-bakarrik nengoen.
