Kultur eltzeko perrexila

Bere-berea zuen moldean, zuzen eta dotore. Itzulingururik gabe. Iazko irailaren 5ean eman zuen gaitzaren berri, bere blogean, Zuzeu atarian. «Orain, ordea, supituki berriro jaso dut gaitzaren albistea gorputzeko beste leku batean, bortitzago, biziago, erasokorrago. Eta orduan baino izen luzeagoa daroan arren, tartean dakar oraingoan ere niretzako asmatua dirudien hitz madarikatua: kartzinoma». 25 urte lehenago ere izan zuen gaitz bera; hura gainditu zuen. «Literaturak minak kitatzeko balio duen segurantziaz bizitu naiz harrezkero, eta hala, bide beretik, nire eztarrian aurkitu berri zizkidaten kartzinomak pasatu egin nizkion Damian Arruti izeneko nire pertsonaia gaixoari Eulien bazka eta Mutuaren hitzak eleberrietan. Haren lepoan jarri nire gaitzak», idatzi zuen orduko hartan. Oraingoan, ezin izan du gaixotasuna garaitu.

Atzo hil zen Hasier Etxeberria (Elgoibar, Gipuzkoa, 1957) idazle, kazetari eta kultura dibulgatzaile nekaezina, biriketako gaitzaren ondorioz. 59 urte zituen. Heldu den apirilaren 6an beteko zituen 60. Bihar egingo diote azken agurra, Elgoibarko herriko plazan, 19:00etan. «Azken unera arte bere buruaren jabe izan da, eta agurra ere berak nahi bezalakoa izango da; berak eman baititu argibideak», azaldu diote BERRIAri bere gertukoek. Lagun eta kultur mundukoen agurra jasoko du.

Sautrela ETBko literatur programan buru-belarri lanean ziharduen Etxeberriak gaitzak jo zuenean. 1999tik, sortu zenetik, izan zen saioaren zuzendari eta aurkezle. Sortzaile eta gidari. Erabateko erreferentzialtasuna lortu zuen saioak, ikoniko bihurtzeraino. Beñat Sarasola idazle eta literatur kritikariak hartu zuen saioaren gidaritza iazko udazkenean, behin Etxeberriak saioa utzi eta gero. Aurrez Etxeberriarekin lantaldean aritua zen, gidoilari modura, 2013tik 2015era bitartean. «ETBn literatur programa bat egon baldin bada, Hasierrengatik izan da, bere eginahalengatik», adierazi zuen atzo Sarasolak, lankide eta adiskidearen heriotzaren berria jakin ostean. Etxeberriaren gidaritzapean Sautrela-k lortutako kalitate eta erreferentzialtasuna izan zituen gogoan: «Joera komertzialen menpe egon gabe, askatasun osoz egin zuen. Euskal idazle guztiak edo ia guztiak igaro dira saiotik, baina baita kanpoko izen handi ugari ere: Ismail Kadare, Paul Auster, Rafael Chirbes, Enrique Vila Matas.... Uste dut izugarrizko ondarea dela Sautrela-rekin osatu duena». Eta ez bakarrik bertatik gonbidatu gisa igaro direnengatik, baita harekin orpoz orpo lan egin dutenengatik ere: Kirmen Uribe, Jon Benito, Xabier Gantzarain, Estibalitz Ezkerra, Eider Rodriguez, Lander Garro, Jose Luis Padron, Juan Luis Zabala... Bilgune eta eskola bat «euskal letren Errepublikan».

Bere burua idazle modura ikusi eta sentitzea kosta egiten zitzaiola esaten zuen behin baino gehiagotan, baina, hala ere, denetarik idatzi zuen; narrazioak, nobelak, haur eta gazte literatura, antzerkia, sukaldaritza, arte liburuak... Sarasolaren hitzetan, haren lanak «maila altukoak» ziren, baina, «bere idazle alderdia bigarren maila batean geratu da, denbora gehiago eskaintzen baitzion beste idazleei leku egiteari». Horren adibide paradigmatikoa da Bost idazle Hasier Etxeberriarekin berbetan (Alberdania, 2002) liburu «erreferentziala».

Hastapenak ETBn

Etxeberriaren prosa oso gustukoa zuen Joxerra Gartzia idazle eta EHUko irakasleak ere: «Euskal idazkera indartsu benetako bat zuen, eta pertsonaia ikaragarriak sortu zituen: Eulien bazka-ko Damian Arruti, Iturrino handia... barne-barneko prosa benetakoa zuen». Gartziarentzat, «galera izugarria» da euskal kulturarentzat. 2004an BERRIAn idatzitako artikulu batean «seta» aipatzen zuen Gartziak Etxeberriaren ezaugarri nagusitzat: «Setatia: egokiagorik ez zait bururatzen, Hasier hitz bakar batez definitzen hasita. Seta, ordea, bertute da Hasierren kasuan. Tasuna, eta ez keria. Zalantzak bihurtzen du setakeria setatasun, eta ondo-zalantza-gizona da Hasier».

Euskara, euskaltzaletasuna, eta literaturazaletasuna etxetik jaso zituen Etxeberriak. Aitari zor omen zion hori bereziki. Psikologia ikasketak egin zituen, baina kultur sorkuntzaren zein dibulgazioaren arra berezkoak izan, eta 25 urteak pasatxo zituenerako ETBn ari zen lanean. 1983a zen. Lankide izan zuen hasieratik Joxerra Gartziak, nahiz eta lehenago elkar ezagutu zuten. Euskadi Irratian Sorgin afaria kultur saioa aurkezten zuen Gartziak Iñaki Zabaletarekin batera, eta han elkarrizketatu zuen Etxeberria gazte bat: «Ipuin sariketa bat irabazi zuen Ahizta gerlaria izeneko lanarekin. Elkarrizketatu nuen, eta hasieratik izan genuen konexioa». Euskadi Irratiko taldeko langile izan zen aldi labur batez, baina, lanpostua atera zuen Euskal Telebistan. «ETBko lehen urteetatik kulturaren dibulgazioan aitzindari izan zen», Gartziaren hitzetan. Farenheit du gogoan bereziki: «Bitxikeria moduan bada ere, mereziko luke Farenheit saioa errekuperatzeak. Sekulako taldea eta abangoardiako programa zen: artea, literatura, esperimentazioa... Orduan dirua bazegoen gainera». 1987an hasita, bi urte eta erdi inguruz iraun zuen saio hark.

Arkupe, Beti eskamak kentzen, Babel eta Ez dago larrosarik kultura saioak aurkeztu zituen ondoren Etxeberriak, eta albistegietan ere aritu izan zen hainbat alditan. Oro ez zen letra eta arte, ordea. Zaletasun eta interesak milaka zituen: bizizaletzat ere bazuen bere burua, Iturrino handia(Susa, 2007) bere azken liburuko pertsonaia zenbaiten gisan. Lagunarteko solasaldiak, urpeko arrantza eta gastronomia maite zituen, adibidez. Sukaldaritzari lotutako Zopa haundi eta Lapikoka saioak aurkeztu zituen ETBn, eta hainbat liburu argitaratu ere bai: Sukaliztegi partikularra (1996), Erabateko sukaldea (1998) eta Sukaldean - 1001 errezeta etxean egiteko (2004), besteren artean.

Kultur zaletasuna eta dibulgaziorako gogoa kazetaritzaren jantziz munduratu zituen Etxeberriak, nahiz eta berea kazetari sena ez zela esan ohi zuen: «Ikusten ditut oraingo kazetariak eta harrituta geratzen naiz; nik ez dut kazetaritza sena, per accidens etorri zaidan zerbait da».

Senik ez izateko, ordea, euskal kazetaritzaren proiektu garrantzitsu askoren ernamuinean egon zen. ETBren sorrera lehen eskutik ezagutu zuen, eta, urte batzuk geroago, 1989an, Egunkaria Sortzen taldeko 75 kideetako bat izan zen. Zutabegile ere izan zen bai egunkari horretan eta bai El Mundo-n ere. Rikardo Arregi Kazetaritza Saria jaso zuen 1993an, prentsa idatzian egindako kolaborazioengatik.

Eztabaidazale

Kazetaritza sena izan behar zuen, eta begi-belarriak erne eduki, paperezko prentsaren krisi aroan Internetek eskaintzen zituen aukerei ateak zabaltzeko. Euskal Blogosferako sinadurarik oparo eta zorrotzenetakoa izan zen Alua Mundua blogari esker, eta Zuzeu euskarazko agerkari digitalaren sortzaile izan zen. 2009ko apirilean sortuzuen Mikel Lasa eta Josu Erguin bidelagun zituela. Oier Aranzabal kazetari eta musikaria berehala batu zen taldera: «Eztabaidazalea zen Hasier. Euskaltzale eta independentista konbentzitua. Sarea oinarri zuen hedabide horizontal batean sinesten zuen, edonork idatzi eta eztabaidatzeko». Etxeberriaren izaera honela laburbilduko luke Aranzabalek. «Burugogorra oso. Etsaiek ere maite duten horietakoa. Nik aitatzat dut».

Gizarte eta politika gaiek ere kezkatu eta limurtzen zuten Etxeberria, nahiz eta atsekaberik ere jaso zuen: bost urtez gutun moduko zutabeak idatzi zituen Gara egunkarian —ondoren Patri maitea liburuan jaso zituen (Alberdania, 2003)—; horietako zenbaitetan ETAren jarduerarekin kritiko azaldu zen, eta ETAren 2003ko ekaineko Zutabe-n Etxeberriaren idatzi horiek gaitzetsi zituzten. Honela zioen, 2004an, gertakari horren inguruan: «Jarduera guztietan bezala hanka-sartzeak edukiditzakegu. Baina hortik erakunde armatu batek zuri buruz folioeta erdi idaztea... gehitxo iruditzen zait. Kritikatzat hartu nuen...».

Eztabaidazalea izanagatik, elkar ulertzea bultzatzen zuen konponbiderako tresna gisa, eta hala, Milakabilaka herri ekimenaren sustatzaile eta sinatzaileetako bat izan zen 2007an. Milaka eltzetako perrexila.