Sirena kantuak Kretan

Luis Berrizbeitiaren eskutik itzuli du Elkarrek Nikos Kazantzakis idazle kretarraren (1885-1957) nobelarik ezagunenetarikoa, Alexis Zorbaren hitzak eta egintzak izenburupean. Kazantzakis Greziako literatura modernoak eman duen idazle eta filosofo handienetarikoa da; adibidez, 1956an boto bakar batengatik geratu zen Juan Ramon Jimenezi eman zitzaion Literaturako Nobel saria jaso gabe. Nobela horretan, elkartuta jasoko ditu irakurleak greziarraren narrazio-gaitasunik behinena eta ezinegon existentzial nagusiak.

1930eko hamarkada, Grezia. Narratzaileak, lehen pertsonan, bidaia batean ezagututako gizon miresgarri baten requiem modura aurkeztuko digun eskuizkribuan, berarekin bizi izandako irakaspenen eta gertakarien berri emango digu. Nobelan, oinarrian, narratzaileak Kreta irlara lignitozko mina bat erreskatatzeko asmoz egiten duen joanaldi baten berri ematen digu. Bidearen hasieran, beste gizon bat ezagutuko du, Zorba, eta, haren nortasun erakargarriak sorginduta, bidean laguntzeko eskatuko dio. Horrela, Kretan mina ireki eta elkarrekin lanean hasiko dira, nahiz eta azkenean, proiektua bertan behera geratu eta bi lagunak banandu egingo diren.

Esan daiteke obra figuraarketipikoak baliatuz dagoela idatzita eta, betiere, literatura klasikoaren tradizioa oroitarazten duela: Zorbaren karismak bidearen hasieran harrapatuko du narratzailea, irakurtzen ari den Jainkotiar komedia-ko gidariaren moduan; bestalde, bi gizon kontrajarriren arteko elkarrizketa filosofikoek edo Odiseoren jiteko protagonistak tradizio helenikoa oroitarazten digute. Horiek guztiak daude Zorban.

Funtsean, bizitzaren zentzuaren bila ari den eta bizitza bera zentzutzat duen pertsonaien arteko joan-etorriak daude oinarrian. Izan ere, Zorbaren bidez izaki bizidun guztiekiko maitasuna, unean unekoari ekiteko zehaztapena eta bizi-poza helarazten dizkigu Kazantzakisek, eta horiek, ostera, narratzailearen jarrera zurrun, tentuzko eta artegagarriarekin talka egingo dute.

Idazlearen teknika berezko paisaia greziarra gogora ekartzeko duen maisutasunak eta elkarrizketa filosofiko sakonetan lirikotasuna tartekatzeko abileziak markatzen dute. Bestalde, narratzailearen izaeran,ia Zorbarekin mimetizatzeraino pitinka-pitinka gertatuko den aldaketaren berri eman bitartean, erritmoa mantentzeko eta suspenseari eutsiko dioten bigarren planoko istorioak txertatzeko gaitasunak harrapatu naute.

Zer esanik ez, Zorbaren bizitasunak liluratzen du narratzailearen zuhurtziak gidatutako irakurlea, limurtzaile onenen mailan. Hala ere, egia da Zorba pertsonaiaren bidez bizitzaren ikuskera egiazkoa eta originala iritsarazten zaizkigula, baina zenbaitetan handinahiegia eta are misoginoa ere gerta dakiguke Kazantzakis. Ez da inor epel uztekoa greziarraren idatz-tankera; horretan ere maisua da.

Laburpena bi hitzetan. Aipatutako idatz-tankera probokatzaile horren eta tesi nagusiaren arteko adibiderik garbiena liburuan bertan aurkitutako honako esakune honen bidez eman liteke: «Hasieran ekintza izan zen, eta azkenean ere bai».