Onak gara berez?

Egilea: Mary Shelley.

Itzultzailea: Iñigo Errasti.

Argitaletxeak: Erein eta Igela.

Mary Shelleyren nobela irakurri duenak badaki munstroa ez dela Frankenstein. Frankenstein, munstroa moldatu eta biziarazi duen doktorea dela. Halere, Frankenstein baino itsusiagoa! esaten da». Joseba Sarrionandiaren hitzak dira, eta ematen dute pistaren bat jakiteko Mary Shelleyren nobela nola egin den ezagun. Askok ez du nobela irakurri, baina gehienok ezagutzen dugu istorioa; beldurrezko nobela da, zientzialari ero bati eta berak sortutako izakiari buruzkoa. Akaso horretan dago testuaren erakargarritasun nagusia, baina istorio izugarri bat baino gehiago da Frankenstein.

Iñigo Errastik ekarri du euskarara, eta itzulpenak ez du tatxarik: lortutako baliokidetzaz gain, ematen du estiloa ederki harrapatu duela. Horretaz aparte, matizazio bana egin daiteke. Errastik ez du esaten itzulpena zergatik den nobelaren 1931ko edizioarena, eta ez 1918ko lehenbizikoarena. Ez da, jakina, hautu okerra, baina liburuari hitzaurrea egiten hasita, itxura da aukeraketa arrazoitzea, are gehiago kasu honetan, edizioen arteko desberdintasunak kontuan izanda.

Literaturari hertsiki helduz, beste matizazio bat. Errastik aurkezpenean esan zuenez, Frankenstein «ez da berez nobela gotiko puru bat, nahiz eta halakotzat jo izan den». Nobela gotikotzat jo dute adituek, eta horretan nago neu ere. Egia da, halere, nobela erromantikotzat ere hartzekoa dela; horren adierazle dira, besteak beste, norbanakoaren garrantzia, naturaren eta barne-bizitzaren lotura eta kulpari buruzko gogoetak. Baina erromantizismoa ez zaio gotikoari kontrajartzen.

Edonola ere, Errastik zantzututakoaren bidetik, interesgarria da ohartzea gotikoa egiteko moduan dagoela nobelaren berritasun nagusietako bat. Alde batetik, gotikoaren motibo petoak daude —iluntasuna, piztia, paisaia izugarriak, eta abar— eta beldurra eragin nahi da. Gainera, gibeleko ideietan ere hor dago gotikoa: sublime edo izugarriaren edertasuna, onaren eta gaizkiaren arteko dualismoa, edo protagonistaren nahia bere izatea gainditzen duena ulertzeko. Berritasuna dakarrena da Shelleyk ezabatu egiten dituela gotikoan ohikoak ziren osagai magiko eta naturaz gaindikoak. Kontuan izan behar da doktoreak zientzian, arrazoian eta jakintzan oinarrituz sortzen duela munstroa. Horrek dialektika berritzailea dakar literaturara, Ilustrazioak planteatu zituen ideien inguruan jokatzen dena: aurrerapenaren eta zientziaren mugei buruzko eztabaida hain zuzen.

Beste interesgune nagusietako bat munstroaren izaeratik eratortzen da. Zientzialaria, Prometeo moderno hori, «buztin bizigabeari arnasa harrarazi» orduko damutu egiten da. Piztia, berriz, ona da sortzez, baina Paradisua ukatua zaio, jendarteak baztertu egiten du, eta bakardade horrek gaiztotzen du; honela dio berak: «Denean dakusat poztasuna, eta neuk bakarrik dut, halabeharrez, poz hori galarazia. Onbera eta zintzoa nintzen; zorigaitzak bihurtu nau deabru». Ilustrazioaren ondorengo filosofiaren kezka nagusietakoak dira pertsonaren berezko izatea eta norbanakoaren eta jendartearen arteko tentsioa, eta Shelleyk lerro artera ekartzen ditu bere garaiko eztabaida nagusiok —eta, bereziki, Rousseauren ideiak—.

Badakigu istorioa zein den, printzipioz. Alabaina, irakurketa ezinbestekorik bada, Frankenstein horietakoa da. Beldurrezko istorio gozagarri bat baino gehiago da: Mendebaldearen historia modernoan oinarrizkoa den dialektika gorpuzten du nobelak literatur maila nabarmenarekin. Onak gara berez?