Oinordeko matxinatua

Badira hilabete batzuk Txalapartak Marokon jaiotako Najat El Hachmi idazle katalanaren Azken patriarka nobela kaleratu zuela. 2008an argitaratu zen jatorrizko bertsioa katalanez eta, Ramon Llull saria eskuratu ostean, hamaika hizkuntzatara itzuli da. Euskarazko itzulpena Jexuxmari Zalakainek burutu du.

Familia historia bat kontatzen du, funtsean, Azken patriarka-k, bereziki aita-alaben arteko harremanean oinarrituz. Nobela bi zati nagusitan banatzen den 77 kapitulu laburretan egituratuta dago. Horrela, lehendabiziko atalean, Mimun aita izango denaren ibilerak kontatzen dira, bere jaiotzatik hasi eta alaba narratzailea jaiotzen den unera arte. Izan ere, kontakizun guztia izenik aipatzen ez den alaba narratzaileak jazotzen du lehen pertsonan, artean bera jaio gabeko pasadizoak barne. Ahozko tradizioari hertsiki lotua, esan bezala, lehen zatian aitona-amonen aurreneko semearen bilakaera biltzen da, haur izatetik gazte matxista, despota, edale, neskazale, bortitz edo jeloskor bihurtu eta azken batean, patriarkatuaren ezaugarri negatibo guztiak bere egiten dituen arte. «Gauzen ordena naturala arrakalatzeko» dohain bereziak baititu Mimunek eta bere familiarekiko zein emaztearekiko begirunerik ez duela laster jabetuko da irakurlea. Lehen zati honetan, Bartzelona ondoko herri batera ere behin baino gehiagotan migratuko du lana aitzakia hartuta eta hango ibilerak zein jaiotetxera itzultzen direnekoak ere antzekoak izango dira.

Bigarren zatian, aldiz, alaba narratzaileak bereganatzen du protagonismoa eta oraingoan familia osoak emigratuko du Kataluniara. Kontraste soziokulturalaren ondorioz, ederki kostata bada ere alaba izango da azken patriarkari zein ama bezatuari aurre egiten saiatuko dena, bestelako bizimodu bat aurrera ateratzeko eginahalean; baita nekez ezkondu eta senarrari bizkarra ematerako orduan ere.

Patriarkatuaren oinarri sendoen inguruan gogoeta egitera bideratzen du nobelak, El Hachmi egileak aipatu duen bezala, ez baita aita baten kontua, erro sakonagoak dituen egituraren ondorioa baizik. Bestetik, despotismo eta botere harremanez gain, kultu aniztasuna eta narratzailearen identitate bilaketa daude kontakizun honen atzean, migrazioak eta erlijio gorabeherek markaturiko norbanakoa delako narratzailea.

Narratzailearen estiloa dela eta, distantzia bilakatzen da baliabide narratibo nagusi. Ez alferrik, izenburutik bertatik hasita aurreratzen zaigu patriarka bai, baina azken patriarka izango dela Mimun. Era berean, aitak eragiten dituen gertakizun latz edo bestelako gertakari bitxi guztiak ironia dosi fin batez inguratuta kontatzen dira. «Hain egiantzekotasun gutxiko oroitzapenekin, dena fikzionatu beste erremediorik ez dut izan», dio narratzaileak bigarren zatiaren hastapenean, eta epairik gabeko kontaera hotza, xehea eta laua baliatzen ditu horretarako.

Baina-rik aipatzekotan, 400 orrialde inguru dituen kontakizuna sarritan errepikakorra eta aurreikusgarria dela aipa daiteke, bereziki aitaren erreakzioak direla medio. Azkar irakurtzen den nobela da, hori bai, pasarte laburrek asko laguntzen baitute horretan. Baina nago, ekarpen nagusiena narratzaileak aurkezten duen lekukotasunean datzala, inguratzen gaituen egungo errealitatea kultur aniztuna hobeki ulertzen laguntzeko lehen eskuko lekukotasuna eskaintzen baitu narratzaileak.