Kostunbrismoa Kuban

Idazlea eta ilustraziogilea: Jose Enrike Urrutia Capeau.Argitaletxea: Pamiela.

Jururu izan omen zen espainolek Kuban jo zuten aurreneko badia. Han bizi da usuen Jose Enrike Urrutia Capeau, eta hantxe kokatua dago bere azken nobela. Idazle periferikoa dugu Urrutia Capeau eta, nola edo hala, bere obran ere ikusten da hori. Aurretik ere, bere testuek munduko bazterretara —hein batean guretzat exotikoetara— eraman dute euskal irakurlea. Assilah-ko eroa (2010) liburuko narrazioak, adibidez, Afrika iparraldean gertatzen ziren, eta Weylerren itzala (2012) liburuak, berriz, Kubako historia zuen ardatz.

Jururú-n, narratzaile nagusia pertsonaia lekukoa da, Jose delako bat —egilearen alter egoa iduri—, eta honek asko enpatizatzen du herritarrekin: gertukoak ditu, adiskideak, ezagunak. Guztiak ere jende xumea dira, bakoitza bere arazo eta ihesbideekin, nahi eta ezinekin, ohitura eta sekretuekin: adibidez Luis, alabari ezkutuan dirua bidaliz, edo Angelito, oso zaharra izan arren bere txokotik herri erosoagora joan nahi ezik. Hitz bitan, kostunbrismo exotikoa izenda genezake.

Narratzaile nagusiak ikusi dituen edo jakin dituen pasadizoak kontatzen ditu, baina, batez ere, nobela koral batean bezala, askotan Jururuko pertsonei ematen die hitza: alegia, pertsonaiak eurak dira istorioak kontatzen dituztenak. Herritar ohikoak bihurtzen dira protagonista eta, ororen baturaz, komunitate argazkia egiten du nobelak.

Horrekin lotuta, egileak ipuin-liburu deitu badio ere, esango genuke nobela terminoa egokiagoa dela. Izan ere, lurraldea mantentzetik harago, testuaren indarra batasunean dago. Atal batzuk nekez har daitezke ipuintzat —Armindari bisita, Rufo edo Coco—, eta pertsonaiak behin eta berriz agertzen direnez, testuaren nobela izatea indartu egiten da. Areago, horri eskerrak, irudikatzen den komunitatea eta haren bizimodua oso sinesgarriak dira.

Bestalde, nabarmena da ahozkotasunak nobelan daukan garrantzia. Herri kontakizunak, ohiturak, eta abar agertzen dira pertsonaien bizitzetan. Hor daude, adibidez, tataguei eta bibijaguei dagozkien usteak, biak ala biak animaliek iragartzen dituzten fenomenoei buruz. Inork pentsa dezake errealismo magikoa-edo izan daitekeela, baina ez, da ahozko tradizioak berezkoa duen errealitatearen eta fantasiaren arteko eremu aberatsa. Beste horrenbeste esan daiteke umoreaz ere. Herri kontakizunetan nola, istorio hauetan ez dira umore fina daukaten gertaerak falta.

Urrutia Capeauren estiloak estetikotasuna bilatzen du. Batetik, hizkuntzaren joritasuna dago, ekialdeko hizkeraren kutsu handiarekin. Bestetik, Kubako lexikoa —berau argitzeko, aurreko liburuetan bezala, oharrak daude, kasu honetan orriaren oinean—. Azkenik, ekintzarekin batera, paisaiaren deskribapen inpresionistak egiten ditu, liburuan zehar barreiatutako egilearen margolanen hatsa eduki dezaketenak. Estiloaren landua, beraz, bistakoa da, baina idazkera horrek eragozpen bat badauka: gaurko irakurleari arroztasuna sortzen dio.

Gerta liteke, finean, lurraldearen ezezagunak eta hizkuntzaren zailtasunak irakurleari atzera eragitea. Urrutia Capeauren testuak arrisku hori hartzen du. Alabaina, behin Kubako badian sartu eta egilearen estiloak jartzen duen langa pasaz gero, irakurketa oso gustagarria da Jururú. Areago, bertako jendeak iraun egiten du liburua itxi ondoren ere.