Inozokeria, gizarte lege

Egilea: Miroslav Krleza.

Itzultzailea: Hasier Agirre.

Argitaletxea: Erroteta.

Euskal irakurleok bertze hizkuntza bateko literaturara heltzeko aukera dugu gaurko honekin, Hasier Agirreren itzulpenari esker: kroazierazko literaturara alegia. Poeta, antzerki-, saiakera-, nobela-egile, bere hizkuntzazko letren bultzatzaile nekaezina hainbat eta hainbat aldizkari eta proiektutan. Hedadura nazioartekorik handiena lortu duen Kroaziako idazlea. Bere nobela ospetsuenaren harira (euskaraz ez dugun Filip Latinoviczen itzulera), honela erran zuen Saturday Review aldizkariak: «Parisek baditu bere Balzac eta Zola, Dublinek bere Joyce eta Kroaziak, berriz, bere Krleza […], egilerik fin eta sakonenetakoa Europako literaturan».

Idazle zorrotza, kritiko, ez ditu gai politikoak alboratzen. Baina berak sorturiko munduak zabalagoak dira, giza izaera bera aztergai hartzen duen ikusmolde filosofiko bat dago atzetik. Ezkorra, eraturiko gizarte-molde konbentzionalen absurdoaren jorratzailea —«Mundua ukatzea mundua ulertzeko modua da» erran zuen—, estilo trinko baina aldi berean jariakor batekin. Gaurko hau, Adimenaren mugetan (gaztelerazko bertsioak En el borde del cerebro du titulu, baina, nobela irakurrita, erranen nuke egokiagoa dela euskarazkoa), adibide paregabea da irakurlea jabetzeko nola gauza dezakeen Krlezak munduaren ukazioa mundua ulertzeko.

Pertsonaia bera da narratzaile eta protagonista. Bere esperientzia, irakurlea adimenaren mugetara eramaten duena, kontatzen digu jada inozo ez den abokatu batek. 52 urtetan gizarte konbentzionalean barna mugitu da eroso, bere buruari ezer berezirik galdetu gabe, familia eredugarri bat sortu duelakoan, ingurukoen begiramen adeitsua irabazi duelakoan, enpresari handi baten zerbitzuan bizitza osoa pasatu du. Bat batean, «ez dut gogoan eginarazi zidan motibo zehatza», bere Damaskoko bidean izanen du erorikoa, eta munduaren inozokeriaz jabetuko. «Inozokeria indar zerutiarra da, grabitateak […] bezala eragiten duena», dio Giza inozokeriaz tituludun lehen atalean. Homo cylindriacus bezala definituko ditu bere ordu arteko burua eta inguruko gizakiak, hau da, cilindar izeneko kapela luzea eraman ohi duten gizarte oneko jendeak, inozokeriaren buru-jantzia sinbolo adierazkortzat hartuz. Inozokeria orokor horren bertze sinbolo indartsu bat: bere enpresariak zer eta pixontziak ditu diru iturri jariakorrena.

Damasko bideko erorikoa, enpresariaren etxean gonbidatu dagoela gertatu da: bere ustez, bere buruak bakarrik entzuteko moduan egin zion kritika bat anfitrioiari, hau bere balentria koldar eta hiltzaile bat harroputz kontatzen ari zela. Bertze gonbidatuek eta gonbidatzaileak, ordea, marmarreko kritika entzun, eta hor hasten zaio kalbarioa protagonistari, hor hasten zaio egoera berria guztiz aldapa beheran, hor hasten da jarrera irmo batean gizarte cylindriacus-aren kontra, bere burua defendatu beharrean den-denek hedabideetan, auzoan, familia giroan eta auzitegietan leporatuko dizkioten kalumnia eta laidoen aurrean: guztiz hondoratuko diote bizimodua, baina duin mantenduko bere burua, berau egotzi duen inozokeriazko mundu horretatik behin ateraz gero. Mundu kafkatar baten biktima izanen da, eta berak onartu. Ez da, halaz ere, heroi bat. Gehiago ekartzen dit burura anti-heroiaren irudia. Zinismoak, are sarkasmo dosi ederrek ere, mozorrotuko dute haren duintasuna: onartu egiten du gizarte horretatik bere egozpena, eta sarkastikoki goraipatuko du homo horien pixontzi-zaletasuna.

Edizioak azken orrazkera falta izan arren grafia aldetik, ongi ere ongi harrapatuko du irakurlea nobelaren adierazkortasunak.