Idazlearen mamuak

Shahak Skapira artista israeldarrak turistek Berlingo Holokaustoaren memorialean ateratzen dituzten argazkiak manipulatzen ditu memoriaren hutsaltzea salatzeko. Antzeko iritzikoa da Pasazaite argitaletxeak euskarara ekarri berri duen Cynthia Ozick idazle estatubatuarra. Jatorriz judua da, eta sarri aipatu ohi du, printzipio kontuengatik ihes egiten saiatzen bada ere, antisemitismoaren auzia behin eta berriz agertzen zaiola literaturan. XX. mendeko idazle amerikar nagusietakotzat daukate askok eta, orain, argitaletxeak bere bi kontakizun argitaratu ditu, Koro Navarro itzultzailearen eskutik. Idazle oparoa da; nobelak, antzerkia eta saiakerak argitaratu izan ditu; alderdi kritikoan ere nahasten da, literatura ingelesean graduatua, saiakera modura literaturari eta arteari buruzko hausnarketak argitaratu izan ditu.

Holokaustoaren gaia usu ageri da idazle estatubatuarraren lanetan; Marcel Prousti irakurri genion literatura obra bat ondoren idatziko direnen zorigaiztoko amodio baten iragarpen modura hartu behar dugula. Baiki, liburu honetan elkarrekin argitaratu diren bi kontakizunak zeharkatzen ditu Holokaustoak, eta, horregatik, ezinezkoa da bi ipuinak bata bestea gabe ulertzea, batak bestea elikatzen baitu.

Lehen kontakizun laburra Xala da. Hamar orrialde eskaseko ipuin batean, Rosa protagonistak kontzentrazio esparrurako bidean iloba eta alaba jaioberriarekin egiten duen bidea kontatzen da, eta bigarren ipuinean, Rosa izenekoan, Holokaustoaz geroko urteetan errefuxiatu modura Estatu Batuetan egiten duen eguneroko bizitzaren berri ematen da.

Lehen narrazioa tonu intimistan idatzitakoa da, eta hiru emakume belaunaldi elkartzen dituen sufrikarioa kontatzen du. Luma zorrotzez kontatutako istorioa da; gorputzarekiko intimitateak sentiberatasunez estaltzen du ipuin osoa, baina ez, ordea, milikeriaz. Narrazioan apaindurarik ez dago, ez dago ezer sobera, eta horregatik da hain gogorra. Rosa inoiz utziko ez duen oihu itoaz amaitzen da kontaketa.

Liburuko bigarren ipuina da bietan luzeena, eta, Holokaustoaz gain, Ozicken literaturako beste obsesio batzuk ere ageri dira: mina irudikatzeko ezintasuna, klase sozialen arteko bereizketa edo hizkuntza gutxituen transmisioa. Hala ere, ezinbestean bezala, genozidioak ipuin batetik bestera jarraituko ditu pertsonaiak. Mamu baten moduan agertzen zaizkio Rosari oroimenaren zama eta aldaketen ondoren erro berriak egiteko zailtasuna.

Aipatu izan da juduen bizitzaren inguruko ikuspegi independentea ageri ohi dela Ozicken lanetan, gogorra izaten baita genozidioa fribolitatez kontatzen duen literaturarekin eta Europak bere iragan bortitzarekiko egiten duen ezikusiarekin. Bigarren ipuin honetan ere badirudi narratzaileari arazotsua gertatzen zaiola: harrera herrialdeko kazetariak eta gizakien azterketa baliatzen duten sasi-intelektualak gaitzesten ditu.

Finean, ipuina izugarrikeria irudikatzeko ezinaren inguruko kontakizuna da. Rosaren ahotik, behin eta berriz iritsiko zaigu madarikazio modura: «Nire Varsovia, ez da zure Varsovia».