Hitzak, hitzak, hitzak

Kaleratu berri da Beñat Sarasolaren estreinako eleberria, Deklaratzekorik ez: izenburu ezin hobea lehen nobelak idazlea gogobeteta uzten duenerako. Eta ez alferrik, nobela zaindua baita, eta soila, forman neurtua baina hargatik mami sakon eta hats luzekoa. Izenik gabeko protagonista bat du ardatz, zeinari iraganak eta ingurukoekiko harremanek oraina zapuzten eta lausotzen baitiote.

Teknikaren aldetik, nobelak baditu hainbat bertute. Ahots narratiboa irmoa da, eta eroso aritzen da zehar estilo librean; erabat menderatzen du erregistro hori. Nobela hau adibide perfektua da ikusteko nola narratzailearen pertsona gramatikalak ez duen zerikusirik pertsonaiekiko gertutasunarekin; izan ere, hirugarren pertsonan ari zaigu, baina kasik badirudi narrazioa protagonista izengabearen barne bakarrizketa bat dela. Areago, oso erraz egiten du salto beste pertsonaien ahotsetara ere, protagonistaren solaskideengana, betiere protagonistaren beraren iragazkia pasatuta; ahotsak hainbeste anizturik, narrazio diskurtsoa polito ñabarturik geratzen zaigu askotan. Dena baita diskurtsoa, dena berriketa, eta, horrekin, narratzailea aise lerratzen zaigu digresiora. Baliabide hori ederki dago erabilia hainbat gairi buruzko gogoeta zoliak sartzeko, nahiz eta erabiliaren erabiliaz aukeran mekanikoa eta errepikakorra ere baden inoiz.

Digresio horietan, denborak ederki kontrolatuak daude; ez narrazioarenak, horiek saltoka baitoaz atalez atal (eta ez beti nahi bezain txukun, nik uste), baizik eta eszenen barnekoak. Batzuetan, pertsonaia gogoetan galduta geratzen delarik, denborak arin egiten du aurrera; beste batzuetan, aldiz, barne kalaka horrek ia gelditu egiten du denbora, eta izugarri luzatzen, esate baterako, kaleko enkontru arin baten iraupena. Narratzaileak ondo asmatzen du bere diskurtsoarekin eszenak dilatatzen eta uzkurtzen.

Idazkeraz mintzo: nobelaren aurkezpenean, Harkaitz Canok zehatz deitu zion nobelako idazkerari. Nik adierazkor esango nioke, eta narratzailearen mintzaerari batez ere, egileak ez baitu beldurrik adierazkortasun horren izenean hizkuntz zuzentasuna edo jatortasuna apur bat behartzeko (kurioski, baina, elkarrizketetan kontrakoa gertatzen da). Halaber, gaztelaniaren presentzia ia itogarria da, eta apropos jarria; orobat Espainiaren arrasto sarkorra ere. Horri loturik datorkigu Gauza, Gatazka, Gure Zeraren Zera hori, protagonistak barru-barruraino sartua daukana, nahiz eta ukoak bizi izan duen urte luzez. «Karlistarik gabeko herri karlista da gurea». Dena den, izango da (eta mintzatuko da, ziur) ni baino egokiagoa denik horri buruzko iritzirik emateko.

Bukatzeko, ezin aipatu gabe utzi protagonista izengabe eta ozpindua, zeina bere ez-bakarrizketaren garratzak karakterizatzen baitu nagusiki, bai eta beste pertsonaiekin dituen harremanek ere, batez ere inguruko emakumeekikoek. Esango nuke pertsonaia oso maskulino garatzen dela bere gogoetetan, edozeri buruzko iritzi tinko eta oldarkorretan, baina gero maskulinitate horren kontrako erasotzat hartzen dituela, nolabait, ingurukoekin (emakumeekin, aitarekin...) dituen harremanak. Maskulinitate zaurgarri bat, horrenbestez, erdi bi eginik diskurtsoaren eta gertakarien arteko bidegurutzean.