Ezkutuko feminista

Egilea: Clarice Lispector. Itzultzailea: Iñigo Roque. Argitaletxea: Erein-Igela.

Clarice Lispectorren (Txetxelnik, Ukrainia, 1920) literatura oso lotuta dago narratzeko ikusmolde feministarekin, emakumearen ahots ezberdina agertzeko borondate irmoarekin. Garai batean bazterrak astindu zituen Brasilgo gizarte hertsian. Gurean, generoaren aldarrikapenean sakondu duten emakumezko idazleek aipatu izan dute. Danele Sarriugartek Perto do Coração Selvagem Lispectorren lehen nobela iruzkintzean, «argumentu ia atzemanezinen inguruan kezka eta hausnarketa existentzialak (...)» aipatzen ditu. Zorion klandestinoa (Erein-Igela, 2015) narrazio bilduma honetan ere maiz agertzen zaizkigu bakarrizketa existentzialak; hizkuntzaren gaineko hausnarketa kasik mistikoa gailentzen da, erlijiozko kutsurik gabekoa. Eta, batez ere, hitzak jartzen dizkigun mugekin gauzaturiko borroka kasik antzua.

Berriki medioetan Kepa Altonagak eskatutako erlatibozko anaforikoa larregi erabili ez arren, Iñigo Roquek ohi bezala maisutasunez itzulitako Lispectorren liburu honek identitatearen gaia ere jorratzen du, ni-aren eta bestearen arteko zubi patologikoak, lengoaiarekin burutu norgehiagoka prometeikoan. Ukrainian jaiotakoa izanik, Brasilgo literaturaren ikurrenetariko bat baitugu Lispector judua; Recifen bizi izan zuen haurtzaro mitikoa du hizpide narraziootako batzuetan. Darabilen prosa ez da arranditsua, pisurik gabeko hezurdura baten gisara hedatzen baita narratzaile ahots ezberdinen ikuspuntu ez lar heterogeneoan. Eta prosa iheskorra erabiltzean, era berean, kontraesankorra balirudike ere, ulergaitz zitzaion akademizismotik aldentzen da idazle brasildarra, hitzaren zorroztasuna lehenetsiko baitu beti ere.

Egunerokoaren ifrentzua ez du egiaren bidez bilatuko Lispectorrek, Iñigo Roquek hitzaurrean nabarmendu gisara, «...sentipen eta emozioak nagusitzen baitira. Askotan nahiago ditu ikusi eta begiratu aditzak, esan edo pentsatu baino». Argiro agertzen du joera hori Ibilaldi luzea narrazioan, non adineko andre zahar batek nora ezean ibilitako azken bidaia kontatzen duen. Lispectorrek zirujau baten hoztasun sinestezinaz ematen digu bizitza arrunt baten gainbehera material eta emozionalaren berri, ipuin sinbolistatik gertu: «Limosna ematen ziotenetan, gutxi izaten zen, zeren txikia zenez, egiaz ez zeukan askorik jateko premiarik». Liburu honetako narrazio naturalistenetariko eta luzeenetariko batean, Brasilgo zaharrak edozein modutan lagata uzteko joera salatzen du Lispectorrek, kontakizun soziologikoaz harago. «Orduan, akiturik, atsoak burua pausatu zuen zuhaitzaren enborrean, eta hil egin zen». Irtenbide bakarra heriotza duenaren testigantza lausotua.

Liburuari izena ematen dion lehen narrazioan, Recifeko neskatila baten iniziazio gozamenak deskribatzen dizkigu, irakurtzearen gozamen klandestinoaz eta kasik sexualaz ari zaigu, epifania baten antzera deskribatutako ezkutuko irakurle baten testigantza; alta, Lispectorren luma ezin zehatzagoan gauzak ez dira ematen dutena bakarrik. Errealitate antzemanezin bat eraikitzen baitu hitzaren lanabes gardenaz. «Ordurako ez nintzen neskatila bat liburu batekin: emakume bat nintzen maitalearekin». Italian barrena egin nuen bidaia batean, Lispector, Roqueren euskara gardenaz blai, izan nuen bidaide. Irakurketaren plazer sinpleari ezin diot besterik eskatu: ezkutuan edo agerian irakurtzen jarraitzea.