Ezer erakutsi beharrik gabe

Oparoa da, inolako zalantzarik gabe, Juan Luis Zabalaren obra literarioa, 1980ko hamarkadatik gaur egunera arte zabaltzen dena, jarraitutasun sendoz egin ere. Nahiz eta oro har narratiban ardaztu den, ez da hau poesiara salto egiten duen lehen aldia, aurretik Hautsia natza (2000) eta Ez dut nik asmatu (2017) argitaratu ostean idatzi baitu Mina hartzeko ere (2022). Poesian bide bat eginda, bada, ahots poetiko propioa duen idazlea aurki daiteke liburu honetan.

Aurreko lanen ildotik, tonu pesimista batek bustitzen ditu poemotako asko, ez etsipenaren edo tragediaren aldarri egiteko, baizik eta bizitzaren alderdi inperfektua onartzeko, bere poz eta minekin. Gizaki akastun gisara aurkezten du bere burua ni poetikoak, eta gizatasun hori da liburuaren giltzarri interesgarrienetako bat. Pesimismoaren gainetik gailentzen da sarri apaltasuna, eta zintzotasunez iristen dira irakurlearengana mundu kontraesankor hau interpretatzen duen ahotsaren kontraesanak, hala nola ondoz ondoko Lokazmin eta Ezeren okerrik ez dela poemek erakusten duten gisara. Orobat, ironiaren eta esajerazioaren erabilerak areagotzen du ni poetikoaren inperfekzioa, izaera komikoa ere emanez.

Denborak eragiten duen gainbehera ekidinezina da gai nagusietako bat, norberaren garaia igaro izanaren sentsazioa, baina baita suhartasun horretatik askatzean sentitzen den lasaitua ere. Hots, gazte garaiko ametsak, exijentziak eta mira handiak lurrera jaitsita, beste patxada bat deskubritzen dute poemok. Hala, besteak beste, Zabalak ohiko dituen txirrindularitzari buruzko erreferentziak erabiliz, poema esanguratsuak idazten ditu indarrez hustuta baina zer galdurik gabe, inori ezer erakutsi beharrik gabe bizitzeaz, idazteaz. Iraganari so egiten dio maiz, eta haurtzaroko unibertsoan aurkitzen ditu jadanik etorkizun bilakatzen ari den orainari heltzeko gakoak, erritmoak, hitzak, dena astiro joan dadin desiratzeko aulkiak.

Zabalaren estilo poetikoak ez du berezko lirikotasuna, eta era horretan metafora eta sinbolo ohikoen bilaketatik urruntzen da. Poema narratiboak zein existentzialistagoak tartekatzen dira, eta idazkerak arruntera jotzen du sarri, errepikapenen edota kaleko esamoldeen bidez idazlearen lengoaia propioa artifiziorik gabe islatuz. Agerikoa da hizkuntzarekiko kezka nabarmena duela azkoitiarrak, bai zenbait poematan aurkezten dituen gogoetetan, bai darabilen hiztegian. Izan ere, oso ugariak dira hitz jokoekin, esaerekin edota asmaturiko hitzekin osatzen dituen jolas lexikoak, zenbait poema aho-korapiloetara gerturatzen direlarik.

Baina hizkuntzaren erabilera aberatsa eta ausarta askotan esanguratsua bada ere, kontrako efektua ere eragiten du aldizka, hitzen arteko malabarismo bortxatuek mezua edota interesa galarazten baitute. Hala, badira zenbait poema huts geratzen direnak, airean, kontraste handiegia eginaz mezu zintzoak, irudi ederrak edota bira umoretsuak (dibertigarriak!) dituztenen aldean.