Egunerokoaren neurrian

Bederatzi ipuinek osatzen dute Alice Munroren Etsaiak, lagunak... liburua, eta horietako lehena eta azkena film banaren oinarri izan dira. Ez da harritzekoa, Munroren ipuinek bai baitute halako zer zinematografiko bat, pertsonaien hezur-haragizkotasunari eta leku-giroen trinkotasunari lotua, oso egokia pantailarako. Bestalde, 2013an Nobel saria eman ziotenean, akademiak esan zuen Munrok «egungo ipuingintza laburra ezin hobeto menderatzen» zuela, eta horrek ezinbestean aitortzen dio idazleari, nire ustez behintzat, halako berezkotasun literario bat, haren lanek duten kutsu bereziki literario bat. Izan ere, ipuinotan nabaria da Munrok ezin hobeto ulertzen duela literatura bera zer-nolako kanala den, eta bete-betean asmatzen duela hori erabiltzen. Pertsonaien barne munduetan igartzen da hori, bai eta leku-giroek duten zama sinbolikoan ere.

Bada, Munroren literaturan, bi mutur horiek —zinematografikotasuna eta literariotasuna, nahi bada— primeran egiten dute bat; beharbada horretan datza, hain justu, gaur egungo ipuingintza laburra ezin hobeto menderatzea. Oso eroso eta natural nabigatzen du Munrok bi ertz horien artean, eta, horretarako, ezin hobeto atxikitzen zaio formatuari: ipuin laburrak, baina hain laburrak izan gabe (40 orri gutxi gorabehera, Literatura Unibertsalaren edizioan). Zenbaitek luze iritziko lieke kontakizun labur horiei, baina, Munroren ipuinak irakurrita, argi geratzen da «ezer ez dagoela faltan, ez sobera», Isabel Etxeberria itzultzaileak liburuaren aurkezpenean esan zuen antzera. Izugarri neurtuak dira ipuin guztiak, eta, batzuk beste batzuk baino biribilagoak izanagatik ere, ezin uka daiteke guztiz trinkoak eta osoak direla. Luzera gorabehera, ipuinok zenbait nobelak baino argumentu sendoagoa dute, eta, preseski luzera horri esker, nobela batek nekez erdiesten duen biribiltasuna dute. Egia da, baina, argumentua amaiera aldera makurtua dagoela askotan: ipuinaren lehen erdia pikoagoa izaten da, datu eta informazio itxuraz garrantzirik gabez betea, bigarren erdiaren prestaketa gisa-edo, non ipuinek goia jotzen duten, argumentua zelaituz joan ahala. Egia da lehen parte hori astun xamarra dela askotan, baina, zenbaitetan, bukaera ezinago ederrak lortzen dira horren truke.

Munrok «pertsonen harremanetako tolesetan miaka dihardu», itzultzaileak azaldu zuenez. Pertsonen barne munduen arteko talkak eta loturak, urruntzeak eta orekak haztatzen ditu, intimismo neurtu batean beti. Izan ere, Munroren ipuinotan ez dago drama izugarririk, ez izugarrikeria dramatikorik; gertaera txikiak bakarrik, zeinek pertsonon —emakumeon— egunerokoa urratzen baitute. Ipuinetako ahots narratiboak, hirugarren zein lehen pertsonakoak, emakumeen subjektibotasunean daude iltzatuta, eta subjektibotasun hori bera dute ardatz. Askotariko emakumeak dira ipuinon protagonista, eta horrek genero ikuspuntu benetan aberasgarri bat ematen die lantzen diren gai guztiei. Uste dut merezi duela, amaitzeko, horren adibide bat ekartzea, Virginia Woolfen Gela bat norberarena apartaren oroigarri. Senarrarengandik banandu berri den emakume idazle bat mintzo zaigu: «Idazten nuena ez zen nire bizimodu zaharrean patatak egosi bitartean edo arropak garbigailuko ziklo automatikoan danbadaka jiraka ari zirenean idaztea lortzen nuena baino hobea. Gehiago idazten nuen, eta ez okerrago. Hori zen dena».