Dena da iragana orain

Ez da erraza Iñigo Aranbarriren Munduko tokirik ederrena liburuaz (Susa, 2018) aritzean liburuan bertan topatutako hitzak ez lapurtzea. Iruzkin honi izenburua ematen dioten hitzak hartu ditut liburutik, eta hauek ere ez dira iragaten uztekoak: «Oraingoak ez diren zarrastadak eta joanak diren izaerak». Hitzak lapurtzen jarraituta, kontrazaletik, oraingoan, «atzorik gabe ulertzerik ez dagoen oraina» da liburua osatzen duten hamar narrazioetan kontatzen dena. Iragan hori nola sublimatzen den, ostera orainean haragiztatzeko, horra liburu honen gakoetako bat.

Itauna sortu zait liburuaren uberan: zerk pizten du oroimena? Zerk behartzen du gogoa unea utzi eta atzera begirakoan jartzera? Datorkidan lehen erantzuna, zera da: etena. Badirudi, eta liburuan behin eta berriro ageri delako heriotza, denboraren jarioa eteten dela, nolabait, heriotzarekin (edo antzerako hausturekin), eta memoria, historia, ez dela etenpuntu bilduma bat baino. Agian urrutitxo joatea da, baina baliteke liburu hau Ibai ondoko jendea ipuineko Pirisen asmoaren gauzatze bat izatea: «Zein hobe gure hildakoak baino zer garen azaltzeko». Azalpen lana, ordea, iraun duenak egin behar du, eta oroimena da horretarako ezinbesteko lanabes kamutsa.

Desagerpena, haustura, etena, espazio konkretu batean jazotzen da. Urola bailara da gertaleku nagusia, eta pertsonaiak ez dira pertsonaia isolatuak euren ipuin bereizietan; elkarren garaikide, elkarren aurrekari eta elkarren ondorengo ere badira askotan. Etenpuntuen artean loturak egiten ditu Aranbarrik testuei osotasun bat emanez, zeinak liburuko gertakariak gutxi gorabehera mapa-denbora-lerro lauso batean kokatzen laguntzen baitio irakurleari.

Izaera konkretu horrek ez du, halaber, kontatzen denaren mundurako joera zapuzten. Bien arteko orekan mantentzen da. Nahiz eta, zalantzarik ez, bailarako biztanleek edota liburuan zehar topatutako erreferentziak eta bizipenak, giroak, gertuko dituztenek geruza gehigarri bat izango duten, testuetara are gehiago gerturatzea erraztuko diena.

Bikoiztasun hori, partikularraren eta mundurakoaren artekoa, oroimenari ere badagokio, nolabait. Pertsonaien oroitzapenek osatzen dute liburua, baina oroitzapenok gutxitan dira pribatuak, beti dagozkio kolektiboari, pertsonaiak kolektiboari dagokion heinean. Deigarria da, uneka, nola lortzen duen Aranbarrik historian eta espazio konkretuetan zehar zabaltzen den kolektibo hori bizitzara ekartzea, haien oroitzapenak bizitzara ekarri eta irakurlearen oroitzapenetan txertatuz.

Iraganaren eta orainaren arteko geure baitako lotura bakarra dira oroitzapenak, eta haietatik mintzo dira pertsonaietako asko. Lehen pertsonan kontatzen dute beren historia, orainaldia azaldu nahian, baina, orobat, iraganaren bidez zuritu nahian. Nire irudiko, Aldaira ipuinean jotzen du goia liburuak, testu honek sortu dit, bederen, zirrararik handiena. Kontaketaren erritmoa eta iraganaren eta orainaldiaren arteko tentsioa larrituz doaz, elkarrizketek bakarrizketari lekua utzi ahala, harik eta konturatzerako su eztian jarritako lapikoko ura irakin-puntura heltzen den arte, irakurlea barruan ahaztuta.