Agur maitasuna, agur bizitza

Idazlea: Mikel Peruarena. Argitaletxea: Susa.

Asmakuntza teknologiko berrienak gerraren mesedetan ipinita, sarraskien aroa abiarazi zuen Gerra Handiak. Haren su zelaietan sartu da Mikel Peruarena azken eleberrian, Baionako 49. erregimentuari segika. Euskal literaturan ez da asko jorratu izan 14ko gerra, eta idazleak haren muinera jo du: nobelaren lau ataletarik bi gerrako frontean kokatuak daude (2.a eta 4.a), eta beste biak, berriz, herrietan.

Mobilizazioaren berri emanez hasten da nobela, fokua herriz herri mugitu, eta pertsonaia zein giro askoren argazkiak eginez. Fragmentu anitzeko collageak gerrarako deiak jendartea nola harrapatu zuen erakusten du. Horrez gain, mende hasierako giroaren printza gehiago ere agertzen dira: xuri eta gorrien politika, Lore Jokoak, Amerikara joaten den jendea, eta abar.

Behin gerran sartuta, hasierako pertsonaia kopurua gutxituz doa. Hain zuzen, 3. atalera iritsita, fokua gero eta gutxiago mugitzen da, eta narrazioa orekatuagoa da. Pertsonaia batzuk, baimenak direla medio, etxera itzultzen dira, eta horiei jarraituz erretratatzen ditu narratzaileak herri hutsetako giroa, etxean dauden emakumeen lan ugaria, zerbitzu falta, eta abar.

Kontakizuna lineala da baina, horretaz aparte, estilo bilaketa nabarmena igartzen da, eta saiatze horretan —gehienean behintzat— garaile da nobela. Nabarmendu daitekeen ezaugarrietako bat egitura paralelistiko eta errepikapenen erabilera da; adibidez, esaldi hipotetiko segida nobelaren hasieran, edo «Ã€ Berlin!» esapidearen errepikapena aurrerago. Beste ezaugarri bat da 2. eta 4. ataletan paragrafoak erabat eten gabe daudela, gerraren jarraikortasuna eta deskantsurik eza iradokiz. Azpimarratzekoak dira, era berean, Luroren barne-bakarrizketak, eldarnioraino iristen direnak: gertaera traumatikoak kanalizatzeko zailtasunaren erakusle ona dira. Azkenik, ezin da hizkuntza-estiloa aipatu gabe utzi: lapurterazko kutsuarekin aberastu du idazleak estandarra, eta aire klasiko gisakoa ere badu sintaxiak.

Eragozpen nagusi bi ditu nobelak. Alde batetik, hasierako paisaia eta pertsonaia ugariak desagertzen joaten dira istorioak aurrera egiten duen heinean, eta horrek gerraren izaera islatzen du; baina, 2. atalean, hariak lotu beharrean ari da narrazioa, hautatutako formak trama behartu eta diluituko balu bezala. Beste alde batetik, detaileetara jo du idazleak; aldi berean, ordea, makrohistoriatik gertu dabil. Izan ere, ñabardurak gertaera historiko eta gerrako peripeziei dagozkie, eta ez pertsonaien karakterizazioari edo giza harremanei. Azken horiek 3. ataletik atzera hasten dira nagusitzen, soldaduen bizipen pertsonalak gehiago azaleratzen direnean. Arrazoi bi horiek direla eta, liburuak irabazi egiten du aurrera egin ahala, eta eraginkorragoa da arreta Filipe, Etien edo Josephengan jartzen duenetik: pertsonaiek, gero eta gutxiago izanik, protagonismoa irabazten dute, eta estiloak istorioaren mesedetan jokatzen du. Horrela, azpimarratzekoa da azken atalak daukan indarra.

Atal horretan bertan Craonneko kantua agertzen da: «Adieu la vie, adieu l'amour...», dio. Gerra Handia deshumanizazioa eta heriotza izan zen; hildako soldaduak, zenbaki bat baizik ez gerraren parametro ankerretan. Ederki erakusten du hori Peruarenak Su zelaiak -en.