Kritika gizartearen moldaerraztasunari

Aurreko haren hainbat lanek bezala, polemika eragin zuen Michel Houellebecq idazle frantziarraren liburu berrienak, Soumission-ek. Eleberrian, 2022. urteko Frantzian, alderdi islamista moderatu batek demokratikoki eskuratzen du boterea. Urtarrilean iritsi zen lana Frantziako liburu dendetara, Charlie Hebdo aldizkariak erasoa jasan zuen aste berean. Eta Parisen iragan astean jazotako erasoen ondotik iritsi da euskarazko itzulpena, Sumisioa, euskal liburu dendetara, Meettok argitaletxearen eskutik. Prentsan Houellebecqi buruz idatzitakoak irakurrita, euskarara ekarri beharrekoa «panfleto» bat izango zela pentsatu zuen Gerardo Markuletak, «frantziarrak musulmanen presentzia gero eta handiagoaren arriskuez prebenitzeko testu propagandistiko bat». Baina eleberrian ez duela halakorik aurkitu azaldu du itzultzaileak. «Nire ustez, frantses gizartearen, oro har mendebaldeko gizartearen, eta gizakiaren moldaerraztasunaren kritika dira nobelaren ardatzak».

Frantziaren menpeko Reunion uhartean 1956an jaioa, poesia jorratu zuen lehen liburuetan, baina eleberrigile gisa lortu zuen ospea. Harenak dira, besteak beste, Les particules élémentaires (1998), Plateforme (2001) eta La carte et le territoire (2010). Gehienak gertatu dira polemikoak: misoginotzat, homofobotzat eta islamofobotzat hartu izan dute. Jarrera probokatzailea ikusten dute hainbatek haren atzean; marketin hutsa, beste batzuek. «Inor ausartzen ez den gaiak lantzera ausartzen den idazlea» dela uste du Ramon Etxebestek, Meettokeko editoreak. «Hor daude gizarte aldaketak, eta denok gara partaide, baina horietan nola bizi gara, nola moldatzen gara? Hor sartzen da bera, eta horretan da interesgarri». Markuletaren iritziz, idazleak Sumisioa lanean, islamaz hitz egin baino gehiago, «islama baliatu egiten du Frantziaren erretratu negargarria egiteko».

Polemika handia eta kritika gogorrak ekarri zituen lanak argitaratu zenean. Bai uneagatik, baita idazleak bertan idatzitako zenbait konturengatik ere. «Parisko ostiraleko zoritxarreko sarraskiaren ondoren, nobelak nolabait, onerako eta txarrerako, gaurkotasuna berreskuratu du, eta hemendik aurrera, nahi ala ez, beste era batera irakurriko da», Markuletaren ustez. Historia-fikzioko edo politika-fikzioko eleberri gisa defini daiteke, eta galdera bat du abiapuntu: zer gertatuko litzateke etorkizunean Frantzian alderdi politiko islamista moderatu bat demokratikoki boterera iritsiko balitz? «Orain, Pariskoaren ostean, planteamendu zentzugabe eta sekula baino ezinezkoagoa dirudi, baina eleberrian, askoz lehenago idatzi baitzuen, oso modu sinesgarrian planteatzen da».

«Houellebecq islamofoboa den ala ez den, uste dut eleberri honetan ez dagoela hori baieztatzeko datu nahikorik», azaldu du Markuletak. Hasteko, egilea eta narratzailea bereizi behar direla gogorarazi du. «Nobelan islamaren deskribapen xaloa egiten da, ez da islam krudel, muturreko bat agertzen». Agintea demokratikoki eta era baketsuan lortzen du. Kontrako argudioen artean, hainbat juduk emigratu egiten dutela, unibertsitateko irakasleek lanean jarraitzeko islamera bihurtu behar dutela, eta emakumeen janzkeratik gonak desagertzen direlaaipatu ditu. «Esango nuke eleberrian islamofobia hori ez dela agerikoa. Beste kontu bat da hemerotekara jotzen badugu», gehitu du, idazleak islamaz egindako adierazpenak gogora ekarrita.

Protagonista, krisian

Unibertsitateko irakasle bat da protagonista, letren arlokoa. Pertsona «berezia» da, Markuletak azaldu duenez: krisi existentzial etengabean bizi da, bakarrik, senideekiko harremanik gabe, mikrouhin labean berotzen den jaki prefabrikatuez elikatuz... «Horretaz baliatuz, Houellebecqek oso kritika zorrotza egiten dio unibertsitate sistemari, batez ere letren esparrukoari». Lankideekin eta neska ikasle zein ikasle ohiekin ditu giza harreman bakarrak. «Pornografia idazteaz ere akusatu izan dute Houellebecq», azaldu du. «Eleberri honetan badira sexu esplizituko zenbait eszena. Deskribapen gordinak dira, xehetasunez beteak, baina ez dira esku bakarrarekin irakurtzeko adina». Pertsonaia femeninoen artetik, neska-laguna da «sendotasun apur bat» duen bakarra. «Oso gutxi dira bilakaera nabarmena duten pertsonaiak; protagonista, beste inor ez».

Estiloari dagokionez, idazleak «prosa eraginkorra» darabilela uste du itzultzaileak, baina ez dela «prosaren esteta bat, goi mailako literatoa». Aurkariek estilorik ez izatea egozten diote, eta aldekoek, «estilo zuriaz edo lauaz» hitz egiten dute. Horren harira, Houellebecqek maiz Schopenhauerren esaldi bat ekarri izan duela gogora azaldu zuen, estilo ona izateko lehen baldintza zer esana edukitzea dela azaltzen duena.