«Jendea euskal antzerkira joatea da gure helburu politikoa»

45 emanaldi zazpi hilabetez. Le Petit Theatre de Pain, Dejabu eta Artedramak eman Hamlet antzezlana Euskal Herri osotik iragan da, Zuberoatik izan ezik, nahiz eta saiatu diren, Ximun Fuchs Hamlet-en zuzendariak (Larzabale, Nafarroa Beherea, 1974) azpimarratu duenez. Maiatz bukaeran azkena emanik, balorazio bat egitea onartu du taula zuzendariak. Mugaz gaindiko sistema ezberdinen gainetik, eredu baten bultzatzaile agertzen baita hirukotea.

Hamlet antzerkiarekin orain, garai batean hirukotearen lehen proiektuarekin bezala (Errautsak antzerkia), alde ekonomiko bat nahi izan duzue landu. Zehazterik bai?

Saiatu gara pentsatzen ea nola egin daitekeen euskal antzerki garaikidea gaur egun Euskal Herrian. Nola pentsatzen ahal den hori Euskal Herrian. Nola lortzen ahal den ekonomia sendo bat, nahiz eta sarea arrunt ezberdina izan.

Zergatik landu hori?

Kultura arlo ekonomiko bat dela pentsatzen dut. Eta kulturaren garatzeko, ekonomikoki ere behar da pentsatu. Kontua da nola sortzen den lana. Lan bat baita. Eta hori behar handia da, oro har, euskal antzerkian: nola sortu eta garatu lana. Hori hasi gara lantzen Artedrama eta Dejabukoekin. Emanaldi anitz ematea hautatuz, adibidez. Nahitara. Eta hori lan bat da. Ez da telebistan atera garelako, baizik eta egin delako hurbileko lan bat programatzaile guztiekin, erakunde guztiekin;pentsatu delako nola egin zirkuitu bat, nola ahoz ahokoa landu... Hori dena arlo ekonomiko bat da. Artearen zerbitzurako, baina arlo ekonomiko bat da.

Adibide konkreturik?

Ipar Euskal Herrian, programatzaile historiko guztiekin bildu gara: kultur eragileak, ikastolak, gaztetxeak, Hameka, Biarritz Culture, Baxenabarreko Herri Antzokia, Euskal Kultur Erakundea, baita Herriko Etxe batzuk. Ez dituzte ez ekonomia, ez egutegi, ez behar berak. Baina ikusi dugu ea zer egiten ahal zuen bakoitzak, zenbat ematen ahal zuen, eta nola egin falta den dirua lortzeko. Elkarrekin proiektu bat eratu dugu, ikusteko nola formatzen den publikoa, nola eramaten den leku batetik bestera. Hori posible baita euskaraz ere.

Nola formatzen den publikoa?

Nola sortzen den publikoa. Nola sortu gertakaria, nola lan egin ikasleekin, nola joan xerka publikoa. Erran nezake jendea euskal antzerki baten ikustera joatea dela gure helburu politikoa. Euskaraz, espainolez edo ingelesez denetz galdegin gabe bere buruari. Normaltzat jotzea. Ohitura bat izatea. Akats bat egina izan da, nire ustez, batik bat antzerki profesionalean. Jendeari erraten zitzaion joan behar zela antzerkia ikustera euskaraz zelako; kasik urrikaltasunez. Horrek ez gaitu interesatzen. Kontua ez da antzerki hau beste batzuk baino hobea dela. Gauza da momentu batean zerbait gertatu dela. Badira faktore anitz batere menperatzen ez ditugunak. Ahoz ahokoa ez da gure esku. Baina, aldiz, gure esku izan da horren posibilitateak sortzea. Erran nahi baita ematea leku anitzetan epe motz batean, eta bat bestearen ondotik. Adibidez, Luhuson pasatu eta, aste bat berantago, Larresoron bagara, edo, antzerki txarra eta katastrofe bat da, edo zerbait gertatzen da publikoarekin eta jendeak deitzen ditu familiakoak, lagunak, ikustera joatea errateko, ondoko astean hurbil izanen dutela.

Baina, adibidez, ikastolen kasuan: ikastolek gauzak antolatzen dituzte dirua ateratzeko bereziki. Zuek kostu bat ere bazarete…

Horretarako behar gara bildu zenbaitzuen artean ikusteko diru trukea nola egiten ahal den, nola diru zama bat lortu ondoan, nola egin denen artean publiko bat pentsatua Iparraldearen heinean. Eta ez bakoitzak bere erakundearen mailan. Eta ikastolek irabazi dute dirua.

Gero, Ipar Euskal Herriak badu jadanik antzerki publikoa, ez?

Badu antzerki publikoa, bai eta ez. Badu. Antzerki amateurrak ukan duena urteetan. Eta beharrik hori izan dela. Bada ikusleria bat formatua, hezia, antzerkia ezagutzen duena. Badu jarrera bat antzerkiarekin, Hego Euskal Herrian asko maite dutena. Ikusten da jendea adi dela testuari, formari. Eta, aldi berean, zerbait galdu da. Nahitaez antzerkira joaten den publikoa beste nonahiko publikoa bezalakoa bilakatu da. Kasik errazkiago joaten da ikustera frantsesezko antzerki bat, euskal antzerki bat baino.

Alde ekonomikotik alde artistikora, horrek guztiak ez ote du baldintzatzen zuen artea? Jendeak zer maitatuko duen aitzinetik gogoetatuz eta hori ematea?

Guk sentitzen ahal ditugu gauza batzuk, eta erraten ahal dugu: «Nik hori nahiko nuke ikusi». Hori da, besterik ez. Hamlet-ekin bazen halako pario bat ere, joko hori publikoarekin. Hamlet moderno bat euskaraz izango zela erran, eta, azkenean, beste zerbait egin. Noski, bada Hamlet barne horretan, baina autobide hori hautsi dugu.

Aldi berean afixetan Hamlet handizki idatziz, trailer berezi bat eginez, bazenuten berez mintzo den izenburu bat. Dei bat edo. Marketin kontu bat?

Egiazko jokoa artistikoa izan da. Ez da izan marketinari lotua. Gero, ohartu gara marketina izan dela, baina ez genuen batere horri pentsatua. Horretaz kazetariekin gara ohartu. Hiru amets badaude Euskal Herrian, iduriz. Euskal orkestra sinfonikoa egitea, euskal telebista eta Hamlet euskaraz. Bada Euskal Telebista, bada orkestra sinfonikoa, baina Hamlet ez zela egina izan profesionalki—nahiz eta egiazki egina izan den—… Eta orduan, gertakari bilakatu da. Baina gure jokoa ez dugu egin horretarako. Euskal langileen borroka eta Hamlet-en artean lotura bat egin dugu, artistikoki. Hamlet-ek bere buruari galdetzen diolarik zer egiten duen, ea hark berak egiten duen justizia...: «Nire arbasoek utzi mundu makurra niri da zuzentzea? Nik egin behar dut? Zama hori ez ote da pisuegi?». Eta ekintzara pasatzeak badakigu zer erran nahi duen… Hori da justizia? Uste dut euskal langileriaren erronkak berdinak direla gaur egun. Interesatzen zitzaigun galdera horiek pausatzea euskal langileriaren ahotik.

Komunikatuz Hamlet zenutela ematen, kazetariei ere galdeginez ez zutela salatu behar ez zela arras horrela ere, nonbait ezin izan da antzerkiaren ikuspuntu horretaz mintzatu… Funtsezko eztabaida hori Hamlet-i lotu joko horrek estaltzen zuen… Hori sentitu duzue zuek?

Ez batere. Dugun problema da beharrezkoa dugula kazetariekin, komunikabide guztiekin lan egitea. Baina, ondorioz, askotan egiazko erronkak horra pasatzen dira, eta ez dira gehiago antzerkian berean. Hastapenean, ez genuen Hamlet-en pentsatzen. Berantago etorri da. Gutariko batek proposatu zuen, kasik txiste bat bezala. Eta gero hasi gara Hamlet lantzen funtsean, eta ikusi dugu zer zen lotura. Ohartu gara horrekin borobiltzen genuela antzerkia. Guk nahi genuen erronka, konfliktoa, antzerki denboran izatea.

Nola hori?

Pentsatzen dut gaur egun dagoen langabeziari lotu arazoek katastrofe bat ekarriko dutela. Bonba bat antzokira ekarria izanen dela, Txetxenian gertatu bezala. Izango dela noizbait sarraski bat. Testuinguru horretan paper bat eman nahi genion publikoari. Publikoa badoa antzerkira. Baina zertarako doa antzerkira? Publikoa da Hamlet ikustera joaten den publiko bat. Eta hortik, gero, zerbait hausten da. Eta gero ulertzen da. Jendea bahitzen dugula eskarniatzen baitugu. Ez da zernahi hori. Euskal Herrian, gainera, dagoen historiarekin. Baina joko hori denen artean bilakatu da joko. Publikoak bereganatu du; gainditu gaitu arrunt. Ez dut uste hori marketina denik. Horrek erran nahiko lukeelako guk neurtua genuela, eta ez genuen batere neurtua. Ekonomikoki lantzea, horren posibilitatea sortzea da, baina ez genuen uste hain ongi funtzionatuko zuenik. Pario bat zen. Gero, Hamlet-ekin lotura egiten da ala ez, baina, azken finean, bost axola. Zenbat jendek ukan dute problema bat horrekin, ea Hamlet zen ala ez. Ohartu gara, ororen buru, aski guti izan direla. Publikoak hartu du aski sinpleki hori, eta ez dut uste debatetik aldendu denik. Publikoari eman diogu beste rol bat ere, sekretua atxikitzea…

Komunitate bat sortuz nonbait. Sekretua gordetzen duzu ala ez. Zuen lagunak gara, ala ez.

Bada halako zerbait. Edo ikusi duzu edo ez duzu ikusi. Bazen joko bat horren inguruan, eta gustatu zaigu.

Hamlet ikusteko ilusioaren araberako frustrazioa sentitu dute batzuek, agian. Horretaz zer diozu?

Horien ilusioa absurdoa da. Den problema euskal antzerkian Hamlet muntatzea da?

Muntatzeko gai izatea menturaz?

Norekiko? Espainiarekiko edo Frantziarekiko? Errateko guk ere Euskal Herrian badakigula egiten? Jendeari bost axola hori. Guk gure artean Hamlet muntatu nahi izatea biziki ongi da. Nik biziki maite dut antzerki hori. Ez da berritasun bat. Aspalditik antzerki muntatuena da. Baina euskal antzerkian behar dugu euskal antzerki gehiago izatea eta ohitura bat izatea denetan, normaltasun osoz. Eta hori ez da.

Gero, jendea bahitzen duzuelaeskarniatzen duzuela, antzokirabonba bat ekarriz-eta, hori ez dela zernahi diozu, baina, beste alde batetik, pixka bat klixe bat bezala ere ikus daiteke, ez?

Bai, egia da klixe bat dela. Antzerkia klixe andana bat da... Gero, [Alfred] Hitchcockek erraten zuen...: hobe da abiatzea klixetik, ezen ez eta heltzea klixeetara. Gu saiatzen gara hortik abiatzen, eta gero, haratago joaten. Hori da irizpide artistiko bat.