«Izan daiteke maitasun handiagorik seme-alabekikoa baino?»

Amama pelikulan bi protagonisten rolak jokatu dituzte Kandido Uranga (Zumaia, Gipuzkoa, 1955) eta Iraia Elias (Zarautz, Gipuzkoa, 1980) aktoreek. Asier Altunaren zuzendaritzapean jardun dute aitaren larruan batak, eta alabarenean besteak. Mundu ikuskera ezberdinak izanik, harreman gatazkatsua bizi dute beren pertsonaiek pelikulan, baina pantailatik kanpora elkarrekin hizketan irribarretsu ageri ziren atzo goizean, filmaren Kursaaleko lehen emanaldiaren ondotik, Donostiako Maria Cristina hoteleko terrazan. Elkarrizketa bat egitetik bestera saltoka zebiltzan biak, baina tarte bat ere izan zuten BERRIAren galderei erantzuteko.

Sail Ofizialean estreinatu berri da Amama. Nola hartu zenuten hautaketaren albistea, eta nolakoak ari dira izaten egun hauek?

IRAIA ELIAS: Nik nahiko lan badut pelikula batean parte hartu dudala barneratzen, eta Sail Ofizialean sartzea ja... Luxu bat da, nazioarteko festibal batean beste hamabostekin lehiatu ahal izatea opari bat da.

KANDIDO URANGA: Poza, denagatik eta denongatik, nigandik hasita, baina batez ere Asierrengatik [Altuna], azken batean berea da filma, bera da zuzendaria, eta aukeratu izana ikaragarria da.

Zu batez ere antzerkian aritutakoa zara, Iraia. Nolakoa izan da zuretzat pelikula batean lan egiteko esperientzia?

I.E.: Egia esan ederra izan da; kontuan hartuta Euskal Herrian ez dela zinema asko egiten eta bereziki euskaraz, bada euskaraz pelikula bat egin ahal izatea handia da, eta Asier Altunarekin egitea plazer bat izan da. Berarekin eta talde guztiarekin. 40 laguneko talde bat izan gara, aktore taldea ere ederra izan da... Dena gozatu bat izan da, berak filmatzen nola gozatzen duen ikustea, nola joaten zaren pixkanaka dinamika horretan sartzen... Ez dauka zer ikusirik antzerkiarekin, eta beraz, dena izan da ikastea eta ikastea, begiak, belarriak eta zentzumen guztiak ireki eta ea nola funtzionatzen duen makinaria honek...

Kandido, zuk, berriz, baduzu ibilbide bat zineman, eta, gainera,Altunarekin lehenago ere lan egindakoa zara...

K.U.: Bai, Txotx-en eta 40 ezetz-en, haren lehen bi film laburretan.

Eta nolako esperientzia izan da oraingo hau?

K.U.: Oso ona. Aktore batentzako Asier oso zuzendari eskertua da, batez ere, nire ikuspegitik, aditzen dakien zuzendari bat delako, eta aditzen jakitea ez da erraza, ez baita bakarrik esaten duzun hori belarritik sartzea, baizik eta gero esandako hori aintzat hartzea, hausnartzea eta baloratzea balio duen edo ez duen pelikularen mesedetarako.

Biek protagonistaren rolak jokatu dituzue pelikulan. Nola egiten duzue lan pertsonaia eraikitzeko, nondik abiatzen zarete ?

K.U.: Uste dut dena gugan dagoela, gure barnean, zuritik beltzera, tristeziatik poztasunera, depresiotik goi mailako alaitasunera... dena dago gugan. Zeure barrenean aztertu behar duzu, batez ere, beharbada hartuko dituzu, nire kasuan behintzat, kanpoko erreferentzia batzuk, hainbat portaera, hainbat flash... Baina, azken batean, zeure egin behar duzu eta zeuregan bilatu behar duzu. Eta gero, dudarik gabe, nire kasuan behintzat, ofizioa, ibilbidea, eskarmentua... Lanak bata bestearen ondoren egin eta gero konturatzen zara, adibidez, arnasketa zeinen inportantea den; nahiz eta tentsioko une bat izan, leku neutro batetik abiatzea oso inportantea da edozein emoziotara iritsi nahi baldin bada, horrek emango baitizu arnasketa eta erlaxazioa zure barnean sentimendu horiek bilatzeko eta momentu horretan ateratzeko.

Eta zure kasuan Iraia, antzerkitik hain desberdina izanik?

I.E.: Bai, oso ezberdina da. Gainera, ni antzerkian oso adierazkorra naiz, eta hemen lana izan da dena kentzea, kentzea, kentzea, eta baxutik aritzea. Kontsigna horri segitzea zen. Asierrek ere oso garbi zeuzkan pertsonaiak, eta horrek ere asko laguntzen du; norantz joan berak markatzen dizu. Eta gero, zure baitan bilatzen, erreferenteak bilatzen, irudiak irudikatuz eta zeurera pasatuz. Baina gakoa ere bada zuzendariak nondik bideratzen zaituen.

Filmean Amaia zara zu, Iraia. Aitari aurre egiten dio zure pertsonaiak, eta barne gatazka bat du. Nola bizi izan duzu zuk ere gatazka hori? Asko aldatzen da Amaia hasieratik bukaerara?

I.E.: Azkenean, Amaiaren gatazka da nola puskatu aurrekoen moldeekin, aurrekoengandik jasotako hori puskatu gabe; hor dago bere gatazka. Ez du aitaren modua ulertzen, ez du aitaren modua onartzen, baina, era berean, hori dena jaso du, eta amamarengandik eta aurrekoengandik jasotako hori guztia mantendu nahi du. Hor dago, talka batean, eta sortzen duen lan artistikoa ere hortik doa, bere modua bilatzen du horiek elkartzeko, oraina, lehengoa...

Kandido, zu, berriz, Tomas zara pelikulan. Aldaketa handia du pertsonaiak, eta lehen aipatu duzu oinarrian maitasuna dagoela, motor handi bat dela. Tomasen aldaketa hori maitasunak bultzatzen al du?

K.U.: Bai, dudarik ez. Ez dakit berak zenbaterainoko esfortzua egiten duen besteak ulertzeko, ez eta besteak asko saiatzen diren neure pertsonaia entenditzen, pentsatzen dut bakoitzak bere hariari tira egiten diola. Nik ez dut hitz egingo seme-alaben barneaz, nire barneaz baizik. Nik badakit oker ari direla, asko galtzen ari direla, mendeetako jakituria galtzen ari direla; nik hori badakit, eta niretzat hori da dena, hori galtzea litzateke galtzea dena. Baina dena horren gainetik, badirudi, jakin gabe ere, maitasuna dagoela, zeren bestela ez luke horrelako aldaketarik emango. Zeinekiko? Izan daiteke maitasun handiagorik seme-alabekikoa baino? Denok gara seme-alaba, guraso ez. Seme-alabak daki zenbateraino maite duen gurasoa, eta amama zer esanik ez —beti maite dugu gehiago amama, aitona, magnifikatzen ditugulako; izena bera, ez dela ama, -ma bat gehiago dauka magnifikatuta—. Baina guraso izan behar da, beharbada, sakon-sakoneko maitasun bat, gorputz barrenean dagoen maitasuna ezagutzeko, erauzi ezina dena eta betirako daukazuna. Emaztea, senarra, maite duzu, momentu horretan izan daiteke zure ilusiorik handiena, baina galdu daiteke; seme-alabekikoa, galtzen bada, bukatu da zeurea, oker handia gertatu da, eta orduan ez du merezi biziak ere...

Maitasuna aipatu du Kandidok, baina arteak ere pisu handia du pelikulan. Zuen ustez, aldaketan beste eragile bat izan daiteke? Zein funtzio jokatzen du?

K.U.: Tomasekiko batere ez. Pelikularako asko, pelikula pieza bat da, artelan bat. Alaba artista dauka, baina Tomasekiko hori da gainerako bat. Egia da azkenean alabak egindako lan horrek ukitzen duela eta hunkitzen duela, dudarik ez, baina ez du ikusten bizitzeko modu bat edo erreminta nagusi bat bezala; jolas bat bezala ikusten du, pilotariak eta bertsolariak ikusi ahal dituen modura. Berak nahi du patatak ateratzea, arrautzak izatea... zeren horiek gabe ezin daiteke bizi.

I.E.: Bai, artea nire pertsonaiarentzat inportantea da, baita pelikularekiko ere. Asierrek moduak bilatzen ditu bere mundu imajinario hori sartzeko, batetik ametsen bidez, eta bestetik, Amaiaren artelanaren bidez, eta uste dut asmatu duela. Amaiarentzat komunikatzeko bere modua ere bada artea, barruan bizi duen gatazka hori nolabait ateratzeko modua, eta aitari esatekoa 'nik puskatzen dut horrekin, baina hor dago, eta hori dena errespetuz eta ohorez aterako dut'.

Hitz gutxiko pertsonaiak dira biak, pelikula bera ere hitz gutxikoa da, eta asko esaten da irudi eta begiradekin. Aktore gisa zailago egin zaizue hori? Asko aldatzen da lan egiteko era?

K.U.: Izan daiteke, baina ez kasu honetan nire ustetan; oraindik ere gutxiago hitz egin beharko genuke hori esperimentatzeko. Keinu eta begiradekin hitz egitea oso zaila da, baina hemen gehiago izan da pertsonaia gorpuztea eta zuzendariari eramaten uztea.

Pertsonaiek filmean esaten ez duten hori guztia, orain istorioa bukatuta hitz egingo balute, zer esango lioke aitak alabari, eta zer alabak aitari?

K.U.: Tomasek esango lioke... «etorri nirekin».

I.E.: Ba Amaiak... ez dakit... «etorri besarkada bat ematera».

Iaz Loreak izan zen Zinemaldiko Sail Ofizialean, aurten Amama... Euskal zinemaren nolabaiteko loraldiaz hitz egiten ari da aspaldian. Nola ikusten duzue zuek euskal zinemaren panorama?

K.U.: Ez dakit, galdera bakar batekin ezin dugu euskal zinemaz hitz egin. Datorren urtean egongo da pelikularik? Ez dakit, ez dut uste hitz egin daitekeenik loraldiaz edo ez-loraldiaz... Honek hausnarketa sakona behar du, nola dagoen, diruak nola banatzen diren, zertan... Iaz Loreak izan zen, aurten Amama, eta ea datorren urtean Loreak eta Amama dauden; ez bat, bi.