Istorio handi bat egiten

Elena Ferrante idazle italiarrak 2011n Adiskide paregabea-rekin hasitako tetralogia osorik euskaratu eta kaleratzeko asmoa du Igela argitaletxeak, eta bide horretan, Lila eta Elena txikitako lagunen istorioaren bigarren eta hirugarren aleak argitaratu berri ditu: Abizen berriaren historia—Fernando Reyk itzulia— eta Ihesi doana eta gelditzen dena —Miren Iriartek euskaratua—, biak ala biak, egileak 2012an irakurleen esku italieraz utzitakoak, eta Lila eta Elenaren gaztaroa eta helduarorako garaia kontatzen dituztenak hurrenez hurren. Tetralogiako azkeneko liburua, zirkulua ixten duena, protagonisten helduaroa eta zahartzaroa jorratzen dituena, 2017an kaleratu nahi du Igelak Ume galduaren historia izenburuarekin.

«Adiskide paregabea lau liburukiz osatutako eleberri bakarra da», zehaztu du Xabier Olarra Igela argitaletxeko editoreak Ferranteren obra handia kokatzeko orduan. 2.000 orritik gorako lan mardula, bi lagunen arteko harremanaren istorioa ez ezik, Italiarena ere kontatzen duena. 1950eko hamarkadan hasi eta XXI. mende hasiera arte. Eta tarte horretan, borroka sindikalak, borroka armatua, Aldo Mororen bahiketa eta hilketa...

Eta erdi-erdian, Napoli. Ferrantek umetan utzi baina haren nobeletan lurralde mitiko bihurtutakoa. La frantumaglia saiakeren bilduman idatzia du idazleak zer den beretzat Italia hegoaldeko hiria: «Napolirekin, hala ere, kontuak ez ditut inoiz garbitu, ezta distantziatik ere. Beste leku batzuetan bizi izan naiz, eta ez denbora gutxi, baina hiri hori ez da edozein leku, gorputzaren luzapen bat da, pertzepzioaren matrize bat, esperientzia guztien konparazio-terminoa. Niretzat,iraunkorki adierazgarri izan den guztiak Napoli du eszenario eta hango dialektoaren hotsa du».

Emakumeak dira Ferranteren literatur lanetako protagonistak. Haiena izaten da narratzaile ahotsa. Eta Napoliko tetralogia ez da salbuespena. Horregatik, emakumeentzako literatura-tzat jo izan dute batzuek Ferranterena. Olarra ez dago ados: «Ez dut uste holako etiketarik inola ere onartuko duenik berak. Baina garbi dago emakumea jartzen duela erdian, protagonistak emakumeak direla, eta batez ere nobela horietan agertzen diren emakumeen ikuspegitik egina dagoela narrazioa».

Literatur fenomenoa

Ferranteren liburuek izugarrizko oihartzuna izan dute, lehendabizi Italian eta gero mundu osoan, eta Euskal Herrian ere jarraitzaile ugari bilduak dituzte. Horietako askok, ordea, gaztelaniaz edo frantsesez irakurri dute Ferrante, eta euskaraz leitzeko aukera eman nahi izan die Igelak. Joseba Urteaga argitaletxeko kidearen arabera, Ferranteren liburuek «hari narratibo indartsua eta literatur maila handia» dutelako. «XXI. mendeko klasiko bat bilakatu da».

Jakina da Elena Ferrante ezizen bat dela, eta azkeneko hilabeteetan haren benetako izena —Anita Raja itzultzailea— haizatu dutela zenbait kazetarik egilearen disgusturako. Rajak Twitterreko kontua ireki zuen erantzuteko eta honakoa idatzi: «Bai, ni naiz Elena Ferrante. Baina horrek, nire ustez, ez du ezertan aldatzen irakurleek Ferranteren liburuekin duten harremana. Liburu hauek Elenarenak izango dira hemendik aurrera ere, ez nireak». Eta itxi zuen berriro ere kontua.