Ishiguroren kontalari fidagaitzak

Piroteknia, espantu, txinparta, efektu edo dotorezia berezirik gabe hasten dira Kazuo Ishiguroren nobelak (Nagasaki, Japonia, 1954). Egunaren hondarrak nobelaren lehen esaldia, esaterako, ezinago da prosaikoa, narratzailearen berezko punpezia gorabehera: «Gero eta litekeenagoa da azkenaldian gogoan ibili dudan txangoari ekitea», dio maiordomo protagonistak. Literaturaren historian arrastoa utzi duten nobela-hasiera distiratsu guztien kontrakarrean (Moby Dick, Anna Karennina, Lolita, On Kixote...), badirudi Ishigurok irakurlea uxatzeko arriskua hartu nahi izaten duela, liburua bazter utz dezan desafioa eginez bezala. Efektu faltaren efektua izango da seguru asko, idazleak hala nahita jarria.

Literaturako Nobel saria irabazi zueneko elkarrizketa batean, Ishigurok aitortu zuen, sekretu baten berri emanez bezala, liburu berbera idazten duela behin eta berriro. Horrek disparatea eman lezake, Ishiguroren nobelak, horren ugariak ez izan arren, hainbat generotan sailkatu izan baitira: zientzia fikzioa (Never Let Me Go), poliziakoa (When We Were Orphans), fantastikoa (The Buried Giant), drama (Egunaren hondarrak, An Artist of the Floating World)... Zerk berdintzen ditu, bada, Kazuo Ishiguroren nobela guztiak?

Labur-zurrean esanda, haren narratzaile fidagaitzek. Ishigurok lehen pertsona oso gertu batetik ditu idatziak nobela gehienak, eta irakurleak oso presente izaten du beti narratzaile horren ahotsetik jasotzen ari dela nobelaren errealitate osoa. Errealitatearen ehun horretan lausodurak eta isiluneak izaten dira, ordea, argi azaldu gabeko gertakariak edo partez bakarrik konpreni daitezkeen egoerak, eta irakurlea berandu gabe jabetzen da benetan ez dela errealitate osoa jasotzen ari, zerbait geratzen baita beti isilpean. Istorioko narratzaileak isilune horiek propio utzi dituen, edo inozokeria edo ezjakintasun hutsez ari den, liburuan aurrera egin ahala ikusiko da. Fidagaiztasunaren bi mutur horien artean kokatzen da narratzailea, eta horrek ñabartu egiten du gero istorioaren karga dramatikoa.

Isilune edo zulo horiek nobelak aurrera egin ahala betetzen dira, apurka eta ia oharkabean bezala, eta, argi izpiokin, ustekabeko panorama aldaketa bat etorri ohi da nobelara; askotan, erro-errotik mudatzen dira istorioan aurretik ereindako espektatiba guztiak. Isilune horien misterioari tentsioan eusteko, Ishigurok ezinago manera neurritsuan dosifikatzen du irakurleak jasotzen duen informazio guztia. Narratzailea hitz eta pitz aritzen da, xehetasun ugarirekin eta elokuentzia handiz gainera, baina, bere jarioan, irakurleak faltan duen informazioa pusketaka ematen du, eta bakanetan. Hala, fin-fin jositako suspense bat lortzen du idazleak, nolabaiteko arroztasun sentipen bat, oso pixkanaka argitzen eta ebazten dena irakurketaren poderioz.

Isiltasun guztien barrenetik

Kontaera hori ez da ariketa formal hutsa, eta primeran egokitzen zaie Ishigurok landu izan dituen gai ugariri, hala nola memoria —edo ahanztura— historikoari. Izan ere, isilune edo lausodura horien atzean iraganeko traumak aurkitzen dira gehienetan, pertsonaiek sufritu edo eragindako esperientzia mingarriak edo kulpa-eragileak, behar bezala gogoratu edo ekarri ezin dituztenak, hala nahita agian. Horixe da Ishiguroren bertuterik handienetako bat: gandu horren atzean ezkutatzen diren izugarrikeriak zuzenean aipatu gabe erakustea, zeharbidez eta iradokitze hutsez. Onen-onenean —Egunaren hondarrak nobelan, kasurako—, narratzaileak iraganeko sekretu lazgarri horri inolako aipu espliziturik egin gabe ohartzen da irakurlea ezkutuko errealitate horren lazgarriaz. Narratzailea hain egoten da arroztua edo itsutua errealitate traumatiko hori ikusi ezinarekin, egundoko kontrastea egiten baitu haren soraiotasunak iragan lazgarriarekin.

An Artist of the Floating World, Egunaren hondarrak baino lehenagokoa eta haren aurrekarizuzen-zuzena, kontaera horren adibide bikaina da. Margolari japoniar bat du protagonista, Masuji Ono, zeinak, bere bizitzari buruzko gogoetan sartuta, Bigarren Mundu Gerra aurretik eta ondoren haren ospean izandako aldaketaz hausnartzen baitu. Gerra aurreko balio tradizionaletan ainguratua geratu da Ono, eta gerran bertan gertatu zirenak pixkanaka doaz argituz nobelak aurrera egin ahala. Bere buruaren irudia zuritzeko jardunean sartuta dago Ono, gertatu zenaren larriaz konturatu ezinean, eta halere irakurleak lortzen du, narratzailea gorabehera, azpian dagoen errealitate horretara iristea.

Beti antzeko gai eta kontaeren inguruan dantzatu arren, Ishiguro nekez da idazle betiberdin bat. Haren azkeneko nobelan, Klara and the Sun izenekoan, erakutsi zuen kapaza zela kezkagai eta sakonera berriekin hornitzeko bere betiko planteamendu literarioak. Klara da nobelako protagonista, lagun artifizial delako bat, inteligentzia artifiziala daukan robot bat, ume bakartiei lagun egiteko erosia etorkizun ez oso urrun bateko mundu margulean. Nobelan, robota bera da protagonista eta kontalaria; inteligentzia artifizial oso aurreratua daukanez, ezin hobeto uztartzen ditu, alde batetik, narratzaile arroztuaren soraiotasuna, eta, bestetik, samurtasun ia gizatiar bat. Nobelan, bereziki hunkigarria da nola Klararen begirada xalo eta apika humanoegiak, zeinak zintzotasun handiz kontatzen baitu dena, mundu espirituala aurkitzen duen bere barrenean. Gertaera horrek, nobelaren funts-funtseko gai bat izan gabe ere, eremu berri batera darama Ishiguroren narratiba.