Ipuin kontalariaren xarma

Txinatarrek Japoniaren aurka egindako erresistentzia gerra, Iraultza Kulturaleko txinatar gazte ikasien egoera, 80ko hamarkadan abandonatutako haur txinatarrak… Gai horien inguruko narrazioak aurkituko ditu, besteak beste, Mo Yan idazle txinatar Nobel saridunaren Hori da umorea, maisu! liburuan, 1985 eta 2000 bitartean idatziak denak. Arrasate Euskaldun Dezagun elkarteak (AED) antolatutako Jokin Zaitegi bekaren laguntzaz itzuli dituzte Maialen Marin Lacartak eta Aiora Jaka Irizarrek liburua osatzen duten zortzi narrazioak, eta Elkar argitaletxeak kaleratu du haien lana. 2002az geroztik, Jokin Zaitegi beka Nobel saria irabazten duen idazlearen liburu baten euskaratze lanera dago bideratua, eta beka horren laguntzaz argitaratutako hamargarren liburua da Mo Yanen Hori da umorea, maisu!

Iazko azaroan, Nobel saria eman ziotenean Stockholmen egin zuen hitzaldian, ipuin kontalari gisa aurkeztu zuen bere burua Mo Yanek. Amarekin merkatura joan, han istorioak entzun eta gero, etxera itzulitakoan, etxekoei istorio haiek nola kontatzen zizkien gogoratu zuen; eta nola hasi zen, istorio berberak errepikatzeaz aspertuta, istorio haien amaierak aldatzen. Marini ez zaio harrigarria iruditzen Mo Yanek hitzaldi hartan bere ipuin kontalari alderdia nabarmendu izana, nahiz eta haren obrarik zabalduena Basarto gorria nobela izan (Hong gao liang jatorrizkoan), Zhang Yimouren izenburu bereko filmaren oinarri nagusi izandakoa. «Mendebaldean bere eleberri luzeengatik da ezaguna batez ere, baina haren narrazio laburrak ezinbestekoak dira», Marinen ustez.

Mo Yanen estiloa

Hori da umorea. maisu! liburua osatzen duten ipuinek Txinako errealitateari eta gizarteari dagozkion arazoen berri ematen dute, baina Marinek uste du irakurlea gehien harrituko duena Mo Yanen estiloa dela. «Magiaz, ironiaz, umorez, samurtasunez beteta daude ipuinak, eta baita gordinkeriaz ere. Adibidez, Burdinazko haurra ipuinean, burdina jaten duen haur bat azaltzen da, eta Hegaldia hegan egiten duen neskatxa bati buruzkoa da. Gizona eta piztia ipuina liburuko zailena da nire ustez, baina baita estilistikoki aberatsena ere; garai ezberdinetan gertatzen diren bi istorio kontatzen ditu, denbora jauzi asko daude… Basarto gorria irakurri dutenei ipuin hau ezaguna egingo zaie, eleberri haren jarraipen gisa ere irakur daitekeelako».

Marinek badaki txineraz; Jakak ez. Itzulpena txineratik abiatuta egin dute, frantses eta ingelesezko bertsioak ere aintzat hartuta.Liburuko lau ipuinen kasuan, Marinek euskaratu ditu lehenik, txineratik; eta Jakak «berrikusi, zuzendu eta osatu». Beste lau ipuinen kasuan, «alderantziz» egin dute, Jakak azaldu duenez: «Kasu horietan, ni hasi naiz itzulpena egiten, frantseseko bertsiotik abiatuta batez ere —nik ezagutzen ditudan hizkuntzetako batean daudenen arteanjatorrizko testuari hurbilenetik jarraitzen diona delako—, eta gero nik egindako zirriborroa Maialenibidali diot, berak jatorrizkoarekin konparatu eta aukera egokiak egiteko». Behin betiko bertsiora iritsi aurretik, «joan-etorri asko» izan dituztetestuek bi itzultzaileen ordenagailuen artean.

Itzulpen lanetan izan dituzten zailtasun eta zalantza iturri nagusien artean, bost nabarmendu ditu Marinek: onomatopeiak, esamoldeak, aditzen denborak —txineraz ez baitago aditz denborarik, aspektu markak baizik—, leku izenak —batzuetan karga semantikoa baitute, baina ez kasu guztietan— eta orri azpiko ohar bidez argitu beharreko erreferentzia kultural eta historikoak.