Pettarreko herriek (Ainharbe, Ezpeize-Undürüine, Sarrikotapea eta Ürrüstoi-Larrabile) emanen dute Jean Louis Davantek idatzi Abdelkader pastorala, heldu den udan. Berriki aurkeztu die herritarrei elkarteak hautatu pastorala —beste bat ere aurkeztu zuen idazleak—, eta, Davanten erranetan (Ürrüstoi-Larrabile, Zuberoa, 1935), «nahiz gai polemikoa den, dirudienez inork ez du gaizki hartu».
Nola hautatu zenuen gaia?
Aitzineko pastoralean [2013an] Rene Cassin ospatu genuen Sohütan, giza eskubideen idazlea. Gizon perfektua iduri zuen baina banekien gizon perfekturik ez dagoela… Ondotik aurkitu nion akats bat larria: palestinarren zorteaz ez zen axolatu, Israelenaz ordea bai. 1967ko gerran Israelek Egiptori, Jordaniari eta Siriari eraso izana gaitzetsi zuen De Gaullek, eta Cassin gaitzitu zen, berekin haserretu zen. Beldur zen Israel suntsi zezaten eta orduan anitzek hala pentsatzen genuen. Aldiz, agertu da Israel potentzia handi bat zela, baina horretan Cassin ez zen profeta agertu. Beraz, pentsatu nuen ondoko pastorala behar niola eman musulman bati. Lehenik gogora etorri zitzaidan Yasser Arafat —hil berria zen—, baina zailegi iruditu zitzaidan, ez nuen ene burua horretarako gai sentitu.
Aljeria hautatu duzu, beraz. Euskaldunak izan ziren hango gerran, zu horien artean.
Bigarren gerra horretan, askapenerako gerra horretan parte hartu genuen euskaldun gazteek ere milaka. 30.000 bat frantziar gazte hil ziren eta 103 euskal herritar. Euskal Herritar horien artean 22 zuberotar. Nolaz erran daiteke hori ez dela gure historia?
Erran izan duzu zure abertzaletasuna han sortu edo hazi zela.
Aitzinetik abertzalea nintzena? Bai, zazpiak bat horren zentzua banuen, baina kulturalki; politikoki ez nuen ikusten Iparraldetik zer egin zitekeen. Aljerian estatuaren aurkako sentimendu indartsua sortu eta hazi zitzaidan. Batzuek armadari diote gorrotoa edo aiherra, baina armada estatuaren tresna bat da, esku makila. Haren bidez han tortura praktikatzen zen, ez denetan baina ausarki eta toki askotan. Hori gauza jakina zen, gobernuek ere bazekiten eta ez zuten deus egiten horren aurka, horrek zerbitzatzen baitzuen epe laburrera bederen.
Horren lekuko izan zinen han?
Soldadu bakoitzak gauza gutxi ikusten du, baina anitz jakin bai.
Aljeriako bigarren gerran zentratzea ere zaila litzateke?
Bai, hartako dut lehena tratatu. Bukaeran gurea hunkitzen dut, baina guti. Soldaduen abesti bat dago, haserre agertzen dira, erranez «zer ari gara hemen astoak bezala?». Gero agertzen dira De Gaulle eta frantziar armadako buruzagiak; jeneralek De Gaulle lehendakariari erraten diote «guk gerra irabazi dugu, Aljeria Frantziaren baitan atxiki behar duzu». Militarki hala zen, baina De Gaullek erantzuten die: «Gerra irabazi duzue, baina nik bakea irabazi behar dut eta aljeriarrek independentzia nahi dute, eta nik ezin diet ukatu».
Zer ikuspegi ukanen du pastoralak? Ez baita berdin Frantziatik so egitea edo Aljeriatik.
Lehen gerra dut gehienik aipatzen, eta hondarrera pixka bat guk egin duguna. Ene ikuspegia da Abdelkader [El Djezairi] bere etxean zegoela, bere lurra zaintzen zuela, herria, fedea, legea. Eta gu han inbasore ginela. Beraz hura urdinetan agertzen da eta gu gorrietan [pastoraleko pertsonaiak bi multzotan sailkatzen dira, eta eskematikoki urdinetan dira onak, gorrietan gaiztoak].
Pastoralen tradizioan ate urdinetik sartzen diren pertsonaiak kiristiak dira, giristinoak. Zure pastoralean musulmanak dira.
Gauza osoki berria da. Gisa batera tradizioaren hauslea, baina tradizioaren izpirituan ikusten dut. Zeren lehen onak «kiristiak» deitzen ziren eta gaiztoak «turkoak». Baina hori bere garaian kokatu behar da, zeren luzaz otomandar inperioak Europa kristaua mehatxatu zuen. Hortik dikotomia hori. Baina otomandar inperioak leher egin zuen duela ehun urte, ezabatu zen Lehen Mundu Gerra galdu ondoren.
Bestetik, Europa kristaua ote da gaur? Nik uste dut ezetz, eta beraz kiristi eta turko nomenklatura edo dikotomia hori niretzat bukatua da. Nola deitu, onak eta gaiztoak? Hori moralistegia zait eta subjektiboegia, zeren bakoitzak bere burua ontzat dauka eta etsaiak gaiztoak dira, beti xede gaiztoekin… Hori baztertzekoa zait. Aldiz zer da errealista: ate urdinetik jalgitzen direnak eta ate gorritik jalgitzen direnak, jantzietan berdin, urdinak eta gorriak. Begien bistako gauza da. Abdelkader urdinetan ezartzen dut haste hastetik bukaeraraino, zeren etxean zegoen, erran dudan bezala. Gu arrotzak ginen, inbasoreak. Frantziak ez zuen neholako eskubiderik Aljeriaren beretzeko eta armaz beretu zuen.
Estatu mailako giro islamofoboaren testuinguruan, pastorala mezu ekarle izanen da?
Bistan da baietz. [Abdelkader] Fededun bat zen, haren etsai asko ere fededunak ziren, kristauak. Hor badago elkarrizketaren beharra kristau eta musulmanen artean, eta zabalago musulmanen eta beste guztien artean. Elkar ezagutzeko beharra bada, zeren etsaia ezagutzen ez dena da eta zernahi itsuskeria asmatzen da.
Abdelkader aljeriar buruzagia izanen da pertsonaia nagusia.
Abdelkader abertzalea bai, baina bestalde intelektual handi bat izan da, eta, beraz, pertsonaia unibertsala da; Gandhi bezala, adibidez. Islameko pentsalari handi bat izan da: filosofoa, teologoa, olerkari mistikoa. Gerrari hamabost urte eman dizkio baina aitzinetik erlijio gizona zen nahiz gazte izan (24 urtetan hasi zen gerran, 1832an). 1847an borroka utzi zuen, 1883an zendu zen eta bitartean erlijio gizon eta idazle izan zen. Damaskon erretiratua zela kristauen masakre batzuk izan ziren; kristauak zaindu eta zenbait mila salbatu zituen. Ez da soilik gudari bat, intelektual handi bat da.
