«Ibilitako bideak berriro ez ibiltzea bilatu dut»

«Hau da bakarrik egingo dudan lehen kontzertua». Joserra Senperenaren (Donostia, 1965) ibilbide profesional oparoari begiratu, eta esaldiak sinesten zaila dirudi lehenengoan. Musikari ugarirekin aritua da, baita beste diziplinetako kideekin ere —idazle eta zinemagileekin, batik bat—. Pianoko ikasketa klasikoak egin zituen, baina pop musikan ibili da maiz. Konposatze lanetan zentratuta dago azken boladan, ordea, eta horren erakusgarri da Existentzia minorrak diskoa, piano hutsez ondutako lana. Gaur aurkeztuko du, Donostiako Viktoria Eugenia antzokian, etxetik metro gutxira, kasik «bigarren egongelatzat» duen horretan.

Piano hutsezko hirugarren diskoa duzu; aurreko biak, ordea, lan kolektiboak izan ziren. Zer argi-itzal ditu bakarrik aritzeak?

Alde onik duen ez dakit. Nik nahiago nukeen ekoiztetxeren batek produzitu izana, baina ez da posible izan. Nire lehenengo diskoa autoekoizpena izan zen, [Joserra Senperena, 1998] eta hau da bigarrena, hogei urte pasatu eta gero. Horrek erakusten du nola aldatu diren gauzak. Ni arduratu behar izan naiz denaz: nahikoa lan ez kontu musikalekin, eta beste guztia ere egin behar. Hori oso nekagarria da.

Sortzerakoan topatu duzu alde onik bakarrik egotean?

Lan bakoitzak bere xarma du: zazpi musikariko talde batendako idazteak edo orkestra baterako idazteak, etxean sanplerrekin lan egiteak... Azken lanak talde handietarako izan dira, orkestra batentzako, Josu Martinezen Jainkoak ez dit barkatzen dokumentalerako... Tinbre askotako lanak ziren, instrumentazio askokoak, eta behar nuen berriro nire instrumentuarekin topo egitea eta tinbre bakar batekin lan egitea; hor bilatu ditut paisaia eta atmosfera soinudunak.

David Lapujaderen Les existences moindres lanari zor dio diskoak izena. Nola egin zenuen lotura irakurketaren eta zure kantuen artean?

Diskoa jada konposatuta zegoen hori topatu nuenean. [Enrique] Vila Matasen zutabe bat irakurri nuen, eta berak aipatzen zuen filosofo horren saiakera. Irakurri egin nuen, eta oso erakargarria egin zitzaidan. Laburbilduz, existentzia guztiak hainbat multzotan banatzen ditu, eta bati existentzia minorrak izena jartzen dio; agerian ez daudenak dira horiek, ikusten ez ditugunak, ezezagunak zaizkigunak. Horregatik, ezkutuan izateagatik, potentzialitate asko dute, ezagutzen ditugunek baino gehiago. Esaten zuen, gainera, sortzaileak, arrunta denetik harago joan, eta gauza ahul horien abokatu bilakatu behar duela. Modu egokia iruditu zitzaidan diskoa definitzeko, autoedizioa izan delako, zigilurik gabe, managerrik gabe, promoziorik gabe.

Horrela ulertzen duzu zuk ere zure jarduna, arruntetik haragokoan arakatzearekin?

Uste dut denok bilatzen dugula hori. Sortzaileak beti joan behar du harago. Ezagutzen ditugun gauzak hor daude; ez dute interesik.

Musikalki zeren bila joan zara diskoan?

Ibilitako bideak berriro ez ibiltzea bilatu dut. Inguru berrien bila joan naiz, ezezaguna den horrek liluratzen bainau. Bestalde, Mandarin Dotore diskotik [2003, piano hutsez egindako lehena] hasi nintzen popetik eta musika klasikoaren arauetatik irteten: harmonia irekitzen, erritmoaren metronomoaren kortsetik askatzen, malguagoa izan zedin, eta egitura aldetik simetriatik aldendu zedin. Doinuek, piezek, berezko ingurua eduki dezaten. Paisaia soinudunak kontzeptua oso erakargarria zait. Musika entzutean atmosfera batean sartzea, doinu edo erritmo jakin batean pentsatu beharrean. Existentzia minorrak diskoaren zenbait piezatan bide horretatik abiatu naiz. Piezak interpretatzerakoan ere, musika klasikoaren kodea berreskuratu eta baliatu dut.

Diskoan bi hizkuntza hitz egiten ditut, klasikoa eta garaikidea. Musika garaikidea hainbat iturritatik ulertuta: musika klasikoak XX. mendean izan duen garapenetik, jazzetik, rock esperimentaletik edo folketik.

Muga estilistikoak ez zaizkizula interesatzen nabarmendu zenuen diskoaren aurkezpenean.

Ez, eta are eta gutxiago XXI. mendean. Orain dena fusioa da, eta sortzen ari zarenean estiloaren mugetan pentsatzeak ez dauka inolako zentzurik niretzat.

Ipuin liburu batekin konparatu duzu diskoa; hamasei pieza, bakoitza bere istorioarekin. Nola joaten da istorio bat sortuz kantu baten barruan?

Ez dakit. Nobela bat izango litzateke sonata bat, ez? Nik pianorako beti egin ditut pieza laburrak, eta horregatik ikusten nituen pieza hauek ipuin liburu baten moduan. Konposatzen joan nintzen, eta 30etik gora pieza egin nituen. Hautaketa bat egin dut gero, eta oreka bilatzen saiatu naiz.

Sortzea trantze batean sartzea bezalakoa da niretzat. Ez dut ezertan pentsatzen. Linbo batean galduta nago; hankak ez ditut lurrean, eta ez dakit zer pasatzen den linbo horretan. Gero saiatzen naiz handik ideiak ekartzen eta ideia horiei forma ematen. Hori izango litzateke prozesua, baina momentuan ez naiz egoten pentsatzen sentimendu batean, ez. Enkarguetan bai: koadroaren markoa daukazu, eta badakizu zer kontatu behar duzun.

Izenak ere gerora jarri dizkiezu piezei. Asko, Tabakalerako Buster Keatonen ziklorako egindako soinu bandaren harira.

Bai. Azken diskoan, 9 ganbera pieza-n [2015] kantaren izenak ziren lehen pieza, bigarrena... Eta Cuentos para adultos-en [2011] ere, Cuentos para adultos 1, Cuentos para adultos 2... Eta defendatzen nuen jarrera hura: pintoreek ere normalean ez diete titulurik jartzen koadroei, eta poeta askok ere ez olerkiei. Niretzat ez zen erraza titulua jartzea, baina oraingo honetan batzuek bazeuzkaten, eta gero Keatonena etorri zen [Euskadiko Filmategiaren deia jaso zuen Buster Keatonen zikloan parte hartzeko, The Navigator (1924) filmaren proiekzioan], eta titulua jarri nien.

Keatonekin batera, bada aipatzeko beste izenik diskoaren atzean? Mikel Laboarena, esaterako, Haizegoa kantuan?

Eraginak beti daude. Batzuk buruan izaten dituzu, eta urteetara konturatzen zara zeintzuk diren. Musika garaikidearena bada eragin nagusietako bat. Baina kantu horretan Laboa badago, bai; Bat-Hiru diskoan badu Urtsua uda izeneko kantu instrumental bat, eta kantu horrek hartzen du oinarria Atahualpa Yupanquiren beste kantu batetik. Nik egindako pieza horri kodan —kantu baten azkeneko zatia da, kantuan zehar agertu ez dena, ez duena loturarik aurreko zatiekin— jarri nion Haizegoa-ren doinua, bereziki maite dudan doinu bat delako.

Gero badaude bospasei pieza Shubert, Chopin eta konpositore klasikoekin zerikusia dutenak. Eta badaude bi pieza, Heroitxorena eta Itzal antzerkia, haur munduarekin lotura dutenak.

Bai, kantu batzuetan giroa goibelagoa da, baina besteetan nabarmena da giro jostalaria.

Bai. Nik aspaldi Txirri, Mirri eta Txiribitonen disko asko egin nituen [barrez]. Eta Juanma Berasategiren hainbat pelikula ere bai; orain estreinatuko den Lur eta Amets pelikulan aritu naiz, eta Patxi Zubizarretarekin ere dezente lan egin dut, eta berak lotura handia dauka haur literaturarekin. Orduan, bi pieza horiek giro hori dakarte, bai. Gero, azken kantuak, Nomada, jakin gabe-k, badu kutsu kontenplatibo bat.

Hain zuzen, Ricardo Aldarondok diskoaren aurkezpen orrian idatzi du «30 urte luze hainbat ontzi kapitainentzat agertokietan lanean daramatzan nomada» zarela. Fito y los Fitipaldis, Duncan Dhu, Bide Ertzean, La Buena Vida, Rafa Berrio... Hala sentitu izan zara?

Egia esan, bai, baina momentuan konturatu ere egin gabe. 25 urte bidaiatzen, diskoak grabatzen, biretan batarekin eta bestearekin... Gelditu nintzenean, orduan konturatu nintzen: «Nomada bat izan naiz». Kantu hori da disko osotik kutsu autobiografikoa duen bakarra. Musikariarena, aktoreena... haien bizitzak badu zerikusirik nomaden bizitzekin.

Dena den, itxitzat jo zenuen ziklo hori.

Bai, momentuz bai. Badaramatzat lau-bost urte bidaiarik egin gabe. Musikarekin beste harreman bat nahi nuen.

Konposatzeari lotuago egongo zen harreman bat?

Hori da. Interprete izateko gogoa desagertuz joan zitzaidan urteak joan ahala, eta sortzearena, berriz, gero eta fuerteago agertzen. Eta horretan ari naiz.

Irakurri dizut garai baten aldean jada ez zarela egunero jartzen pianoaren aurrean.

Aspalditxotik jada. Hautatu egin behar da: edo interpretea zara, edo konpositorea. Azken urteotan batez ere konposatzen ari naiz, idazten,eta ez daukat denborarik piano aurrean orduak igarotzeko. Kirolari bat bezala da, sasoiko egoteak etengabeko prestaketa bat eskatzen du. Eta, konposatu nahi baduzu, egunero jotzea ez da posible. Grabazio bat edo kontzertu bat daukadanean jotzen dut orain.

Ausardia ere azpimarratzen du Aldarondok idatzian. Hamaika proiektutan parte hartzea, musikatik bizitzeko erabakia, orain piano hutsezko disko bat autoekoiztea... Sentitzen duzu behar izan duzula ausardia hori?

Ez nuke esango. Bizitzan joaten zara pausoak emanez, askotangehiegi pentsatu gabe. Iristen zaizkizu aukerak, erabaki txikiak hartuz joaten zara, eta orain atzera begiratzen dut eta ikusten dut gauza batzuk egin ditudala, bai. Baina iritsi zen jarrera aldatzeko momentu bat, eta orain sortzeari eskaintzen diot denbora gehiena. Baina ez nuke esango ausardia denik: gauzak horrela datoz, eta horrela hartu behar dira.

Aipatu duzu aukeran nahiago zenukeela autoekoitzi beharrik ez izatea.

Bai, dudarik gabe.

Zuen sektorean lehen lerroan dagoen gaia da: bada denbora diskogintzaren industrian paradigma aldatzen ari dela, baina oraindik ere diskoa beharrezkotzat jotzen dute askok. Zeuk ere bai?

Aldaketaren erdian gaude, eta belaunaldi batekook oraindik behar dugu sortutakoa disko batean ikustea. Behar dugu. Hemendik bost urtera ez dakit gauzak nolakoak izango diren. Internet da etorkizuna, baina ni galdu egiten naiz hor. Moldatzen joatea da kontua, ahal dugun moduan.

Bitartean, diskoa plazaratu eta hilabete batzuetara, gaur aurkeztuko duzu lana Viktoria Eugeniako antzokian, bakarrik.

Bai. Eman izan ditut piano hutsezko kontzertuak aurretik, baina beti idazleekin, literatura eta musika emanaldietan; Harkaitzekin [Cano], Kirmenekin [Uribe], Patxirekin [Zubizarreta], Michel Gaztanbiderekin... Baina beti nengoen bigarren mailan; haiek eramaten zuten la tête de la course. Eta, bestelako kontzertuetan, beti aritu naiz beste musikari batzuekin. Beraz, hau da bakarrik egingo dudan lehen kontzertua. Bertigo pixka bat ematen dit, baina, bestalde, Viktoria Eugeniako antzokian kontzertu asko emandakoa naiz, batekin eta bestearekin, eta pianoa ezagutzen dut. Luxua da halako leku batean jotzea.

Nolakoa izango da kontzertua?

Guk, beste musikari gehienek ez bezala, ezin dugu gure instrumentua dagokion lekura mugitu. Zuk zure pianoa duzu etxean; hor jotzen duzu, eta ezagutzen duzu zure instrumentuaren erantzuna zein den. Beste musikariak euren instrumentuarekin joaten dira grabatzera edo kontzertura, eta erantzun bera izaten dute jotzean. Pianistok, ez. Nik etxean Yamaha bat daukat, nahiko ona. Baina Viktoria Eugenian egongo da Steinway isatsdun bat, pianorik onena. Gozatu hutsa da piano horiekin jotzea, baina instrumentuaren erantzuna ez da etxekoarena bezalakoa. Fisikoki, mekanismoa ezberdina da, eta soinua ere ez da berdina. Aldaketa bat dago; kasu honetan, onerako.Gainera, kontzertua anplifikaziorik gabe izango da, pianoa bere hutsean, aparteko mikrofonorik gabe; ez da interferentzia teknikorik egongo. Teknikari bat eta monitore bat egongo dira, baina baflerik ez. Jendeak entzungo du pianoa nik jotzen dudan bezala.

Viktoria Eugenia kasik «bigarren egongelatzat» duzula esan izan duzu.

Bai, askotan joaten naiz. 1994an jo nuen aurrenekoz, Duncan Dhurekin zuzeneko disko bat grabatu nuenean. Orduan ezagutu nuen hango pianoa, baina gerora ere maiz jo izan dut.

Ainara Mendiolak Ricardo Arregiri buruz egin duen Zutik film laburrean ere erabiliko dituzte diskoko bi kantu.

Bai. 9 ganbera pieza ere Koldo Almandozek hartu zuen Sipo Phantasma pelikularako. Disko honekin ere gertatu da hori, eta kontentu nago horrekin. Beste bide bat ematen dio aurrera ateratzeko.

Ez da programatzen musika instrumentaleko kontzertu nahikoa?

Nik egingo nituzke gustura gehiago. Jaialdietan-eta izaten dira, baina aukera gutxi daude oro har, eta ohitura gutxi daukagu halako kontzertuetara joateko. Baina badakizu zer gertatzen den? Ez dudala gustuko sortzaileak beti kexaka entzutea. Hitz egingo nuke honetaz, prekaritateaz... baina ez dut gustuko. Artearen oihartzunaz hitz egiteko, soziologoak egokiagoak dira gu baino, nire ustez. Publikoak ere hautatu egiten du, eta hori oso errespetagarria da. Bernardo Atxagari aurrekoan zenbat kobratzen duen galdetu zioten elkarrizketa batean. Eta hori ere bada lantzekoa, ados, baina, egia esan, nik Atxagari literaturari buruz hitz egiten entzun nahi diot.