«Gure garaian ematen zuen hizkuntzaren borroka narratzaileena zela»
Tere Irastortza
«Historikoki, olerkiak gorakadarik handiena gerraostean izan zuen. 1936 ingurutik aurrera gertatu zen aldaketa, eta, Franco hil ondoren, literatura modernotzat nobela hartu zen; hori, eta giro urbanoa. Horiek izan ziren bi ardatz oso inportante eta beharrezkoak, euskara identifikatzen zelako baserri eta itsaso inguruko herriekin. Baina olerkiaren esparrua galdu zen: gure garaian ematen zuen hizkuntzaren aldeko borroka narratzaileena zela. Herri garatu gabeen literatur generotzat hartzen zen poesia.
Literatura ekoizpena normalizatzeko egitura bat edukitzea ez da erraza, eta literaturaren industria krisi handi batean dago. Eta euskaldunek ere ez dute asko inbertitzen artean, literaturan. Irakaskuntzako eta komunikabideetako testu nagusiek ere egitura narratiboa dute. Hortaz, poesia, jende askorentzat, genero zaila da: eskatzen du idazteko beste erritmo bat, eta irakurtzeko patxada.
Lehen poesia eta antzerkia idatziz hasten zen jende asko, baina orain, literaturan, poesia eta antzerkia ez daude erdigunean. Baina erdigunean ez egoteak ematen du libertatea. Uste dut poesiak baduela indar bat. Badu errealitatearekin eta bizipenekin lotura handi bat. Eta jendeak irakurtzen du poesia bere bizipenak daudenean momentu berezian. Hori, gaur egun ere, balio handiko gauza da.
Nik idazten dut, batez ere, ez dakidanak deitzen nauelako. Idazten dut ez dakidalako eta ez dakidanarengatik. Eta poesia irakurle handia naiz. Poesiaren eta literaturaren bidez egin ditut nire pentsatzeko moduan aldaketa handienak eragin dituzten deskubrimenduak. Hori da poiesis, metamorfosi bat. Eraldatu egin dezakegu gizartea poesiaren bidez, nire iritzian; irakurle banaka batzuk gutxienez».
«Corpus hori non dago? Ondasun hori guztia eskura al du euskaldunak?»
Jose Luis Otamendi
«Alde batera, balio du ikusteko bakarrak ez garela. Hortik ateratzen dut, batetik, umiltasuna, eta bestetik, badela tribuaren berben kezkaren inguruan mugitzen den talde bat. Gero, sortzen zait galdera corpus hori non dagoen: euskaldunak ba al du eskura, erabilgarri, ondasun hori guztia?
Poesiari gehiegitan arreta ez zaio ematen. Eta normala. Bizi garen mundu hau gehienbat produktibista da. Niri batzuetan etortzen zaidan ideia da poesia, azpigenero gisa, konparatu litekeela jendartean lan erreproduktiboak betetzen duen rolarekin. Ez ote da zaintza lanak edo etxeko lanak edo hain ikusgarriak ez diren baina beste lan batzuk egiteko hain funtsezko eta ezinbesteko diren lan horien pareko? Ikusgarritasun aldetik, ez ote gauden behe samarrean, alegia. Burutazio bat da.
Mila azpildura eta zimur begiratzeko bidea eman dezakete datu horiek. Poesia liburu horietatik guztietatik zenbat dira libreak? Sarietatik, beketatik ez datozenak? Eta beste hainbat ezpaletatik ere egon liteke zer begiratua: generotik, lurraldetasunetik, lanbidetik... Interesgarria egin zait hau ere: hiru belaunaldi lanean ari dira. Ahotsen ugaritasun hori. Azaletik ikusita, normaltasun itxura bat eman dezake horrek. Datu bitxia da azken urteetan hamalau poeta gazte agertzea. Zaindu behar ditugu. Garai batean dezenteko kezka zen segidaren inguruan. Iraupenaren karelean dagoen hizkuntza izanik, beti dago segidaren beldur hori. Ematen du orain ugarixeago ote den, ahots berriak gehitzen ari ote diren.
Handinahi izan nahi gabe, baina literatura gabeko hizkuntza baten herririk posible al da? Ni ezezkoan nago. Etxepare izan zen krisi eder hau paperera ekarri zuena, eta bide horretan jarraitu nahi genuke».
«Poema liburu batek ez zaitu poeta egiten»
Castillo Suarez
«Poema liburu batek ez zaitu poeta egiten, eta badira poema libururik gabeko poetak: Xabier Gantzarain, esate baterako. Bere idatzien poetikotasunak ez du zalantza izpirik uzten: egun dagoen poetarik onenetako da ISBNrik eduki ez arren. —Edo bai, etxea pintatu eta liburutegia ordenatzen ari naizen honetan Lisboa min izenburuko plaquettea aurkitu dudalako beste liburu baten barruan.—
Iruditzen zait Euskal Herrian poema liburu asko argitaratzen direla, baina ez ditugula horrenbeste poeta, nahi baduzu, on. Iruditzen zait poema liburu bat erraz xamar argitaratu daitekeela Euskal Herrian, baita izen handiko argitaletxeetan ere, baina estilo aldetik poesiaren mugan daudenak. Izan ere, ez da nahikoa lerroak haustea poema on bat egiteko. Eta maiz poesiaz landa dauden ezaugarriak gailentzen dira liburu horietan, askotan, gogoetak direnak: filosofikoak, feministak, biografikoak…
Euskal Herrian egun dauden poetak zenbatzea eskatuko balidate, argitaratutako lanei erreparatu gabe, oso gutxi aterako lirateke, baina ez beste herrialde batean baino gutxiago (proportzioez ari naiz, betiere). Gainera, iruditzen zait poetarik onenak poema liburuak besterik edo batik bat poema liburuak idazten dituztela: Jon Gerediaga eta Jose Luis Otamendiren kasua litzateke. Bi poeta handi. —Lur bat zure minari ez dut aurkitzen liburutegian, ustez preso bati helarazi nion. Mugarria da euskal literaturan.—
Eta espetxeez ari garela, batzuetan literaturaz kanpoko arrazoiek bultzatuta idazten dira poema liburuak. Kartzela da horietako bat. Iruditzen zait kartzelari buruz, eta oro har gatazka politikoarekin lotutako poema liburu on bat egitea dela lanbiderik zailena, hain zuzen ere, egoeraren lazgarritasunarengatik. Ez da nire asmoa failurereport bat egitea, baina fail asko daude poema liburuen artean, eta beharbada eleberrietan baino gehiago, arestian esan dudan bezala, errazagoa delako poema liburu bat idaztea eta argitaratzea. Nire libururen bat sartuko nuke zerrenda horretan.
Poema liburuak idazten ditugunoi, maiz galdetzen digute noiz idatziko ote dugun eleberri bat, idazle titulua ez baita poemekin bakarrik eskuratzen ahal. Eta egia da idazle askok poema liburu bat edo gehiago idatzi dituztela gero eleberriak idazten hasteko, edo badirela eleberrigileak arrakasta handiagoz edo txikiagoz poema liburuak argitaratu dituztenak, baina oro har esango nuke narratzaile hobeak direla nabarmen poetak baino.
»oeta on bat liburu batek egiten du, baina poeta estatusa beste gauza batzuek ematen diote; errezitaldiek, esango nuke. Testuinguru honetan deigarria egiten zait Rikardo Arregi Diaz de Herediaren kasua. Euskal Herriak nazioartean gehien esportatzen duen poetetako bat da, eta aspaldi ez du libururik argitaratu. —Hari hauskorrak nori utzi nion ez naiz akordatzen, eta estimatuko nioke bueltatuko balit, oparitu zidaten lehendabiziko poema liburuetako bat izan zelako.—»
