Hilketen misterioari tiraka

Toki lasaia da izatez Urdaibai; mendi eta kale, itsaso eta padura. Baina ez beti. Paisaia gaiztotu, eta inguruko baretasun hori apurtu du Ibon Martin idazleak (Donostia, 1976) bere azken eleberrian: Tulipen dantza. 2019an kaleratu zuen, gazteleraz, eta Aiora Jakak euskaratu berri du, Elkarren zigilupean. «Ilusioa pizten dit euskaraz argitaratzeak. Oso liburu berezia da niretzat», aitortu du idazleak. Genero asko landu ditu, baina nobela beltzak eman dio sonarik handiena. Hala, Pasaian (Gipuzkoa) girotutako saga amaituta, istorio sorta berri bati ekin dio orain; bildumako lehen eleberria du Tulipen dantza —urtarrilean aterako du bigarrena, gaztelaniaz: El ladron de rostros—.

Urdaibain girotuta dago istorioa, eta hilketa batekin hasten da trama; inguruko kazetari ezagun bat trenbidean lotuta agertuko da, trenak harrapa dezan —lehen kapituluko eszena hori eraman du azalera, hain justu—. Beste zenbait krimenen aurrekaria izango da hori, eta hiltzaileak denetan utziko du bere arrastoa: tulipa bat.

Horiek horrela, liburua ikerketa batean oinarrituta dago. Ane Cestero ertzaina izango da kasuaren buru, eta lantaldea osatuta, hilketak argitzea izango du helburu. «Berez, Urdaibai oso toki ederra eta lasaia da, baina Tulipen dantza-n ikusiko dugu hori aldatu daitekeela. Ni handik banabil behintzat, aldatu daiteke», esan du, umorez, egileak. Hainbat misterio eta galdera argitzen saiatuko dira: zein da hilketa horien egilea? Zein horiek egiteko arrazoia? Nola eta noiz emango du hiltzaileak hurrengo pausoa?

Deskribapenei eta girotzeari garrantzi handia ematen die Martinek; horretarako, inguru horretara hainbat joan-etorri egin ondoren, Mundakan (Bizkaia) hilabetez etxe bat alokatuta ekin zion idazteari. Leku hori bera ere ageri da liburuan. «Azkenean, toki bat ezagutzeko, kafea edo garagardoa hartzera joaten nintzen, eta entzuten nuen zeintzuk ziren hango arazoak, hango kezkak». Horrek eleberriari «aberastasuna» ematen diola uste du. «Cestero kafe bat hartzera joango da tabernara, eta Guggenheimi buruz hitz egiten egongo dira han. Hori guztia pasatzen da, eta hor dago». Usainak, soinuak, inguruak eta beste ere xehe azaltzen ditu. Aipamen berezia egin dio horri, hain justu, Jaka itzultzaileak: «Oso ondo deskribatuta daude; lurrina, urrina, usaina, kiratsa, sunda...».

Martinen azken eleberriak proiekzio handia izan du , eta beste hamar hizkuntzatara itzuli da. Euskal Herritik kanpo ere asko saldu dela azaldu du, batez ere Hego Amerikan eta Herbehereetan. Azken itzulpena izan da euskarazkoa, eta, egilearen esanetan, jatorrizkoa baino zertxobait laburragoa da, edizio kontuak tarteko. «Beldur» ziren 600-700 orrialde inguruko lana geratuko ote zitzaien, eta zati batzuk ezabatzea erabaki zuten —522 orri ditu euskarazko bertsioak—.

Jakaren arabera, «luxua» izan da liburua itzultzea, nahiz eta bazuen «presio» puntu bat ere: «Askotan, frantsesetik, ingelesetik eta alemanetik itzultzen ditugu piezak euskarara. Eta badakigu autoreak ez dituela irakurriko. Baina, oraingo honetan, autorea hemengoa da, eta haren oniritzia behar nuen». Alde ona ere topatu dio, ordea, horri: «Lekuak ezagunak dira. Alde horretatik, oso-oso erraza egin zait itzultzea. Ez dago arrotza egin zaidan ezer, beste itzulpen batzuetan gertatzen den bezala».

Martinen lehen sagako liburu bat ere itzuli zuen Jakak: Isiltasunaren itsasargia —Elkarrek argitaratu zuen hori ere—. Haren lanekin badu hartu-eman berezi bat, eta, azaldu duenez, liburuak osorik irakurri gabe itzuli ditu; hau da, irakurriz joan ahala euskaratu ditu. Martinen liburuekin bakarrik egiten du hori. «Aurreneko aldian, asko gustatu zitzaidan esperientzia. Gainera, intrigazko istorio bat da, eta, beste gauza batzuk egiten ari nintzela ere, beti nengoen pentsatzen ea noiz jarriko nintzen itzulpen lanekin, gehiago jakiteko gogoz nengoelako. Liburu hau ere horrela itzuli dut». Jakak egindako lana goraipatu du Martinek, eta azpimarratu gai izan dela liburua aberasteko eta hobetzeko.