GUTXIENEKOAK

Durangoko Azokaren Zero Eremua, Landako gunearen ataria. Bidaiatzeko baimen berezia patrikan eta maskara musuan heldu dira Miren Narbaiza musikari eta Ahotseneako koordinatzailea (Eibar, Gipuzkoa, 1986), Olatz Osa Elkar argitaletxeko zuzendaria (Oñati, Gipuzkoa, 1970) eta Garbine Ubeda idazlea (Ibarra, Gipuzkoa, 1967) —EIE Euskal Idazleen Elkarteko lehendakaria ere bada—.

«Ezer ez da berdin aurten»: horiek izan dira argazkiak egin bitarteko lehen hitzak. Ezer ez da berdin, ez; ezta Durangoko Azoka ere. Gaur itxita dauden Landakoko ateek ez dute milaka pertsonaren pasaera ikusiko hilabete barru. Ez da munduaren akabera, berez; euskararena bezalako mundu txiki batentzat, baina, zulo beltz bihur daiteke. Ondoan dagoen aretoa, Plateruena, horren adibide da. Itxi egingo dute laster, iragarria dutenez. Ateak ireki dizkiote egunkari honi, mahai ingurua egiteko.

Argitaletxeek eta diskoetxeek kezka handia adierazi zuten Durangoko Azokaren aurtengo aldaketen berri jakin berritan. Idazleen artean zer sumatu duzu, Garbine?

GARBINE UBEDA: Nik ez ditut ikusi idazleak Durangoko Azokari buruz hizketan. Nahikoa lan dauka bakoitzak bere buruarekin. Azokaren aurtengo eraldaketak nire ustez zer ekarriko duen esango dizut, beraz. Ikusgarritasuna eta kulturaren batasunaren zentzua pikutara doaz, esaterako. Esaten zaigu online salduko dela, baina kontua ez zen saltzea bakarrik. Urte bakarra baldin bada, hor nonbait. Hala ere, izango du ondoriorik.

Azoka naturara eramaten baldin badugu, gure biodibertsitatea erakusten zuen; txikienetik handienera, denek zeukaten toki bat. Hor agertzen zen garen guztia edo gehiena. Hori aurten ez dugu izango; biodibertsitate hori galdu dugu. Nire arlora ekarriz, askoz liburu aurkezpen gutxiago egingo dira, disko aurkezpenak ere bai. Gutxiago egite horrek nora eraman gaitu? Goizeko bederatzietan webgune batean sartu eta elkarren artean lehian hastera, aurkezpen gutxietako bat geurea izan zedin. Nik uko egin diot horri. Ikaragarria iruditzen zait.

Ahotseneak lotuko ditu Durangoko aurkezpenak hamasei libururen eta hogeita hamasei diskoren aurkezpenak. Zu hor ari zara lanean, Miren, eta MICE eta Erraia kolektiboko kide ere bazara. Zer ari zara ikusten, oholtzagaineko toki berritik?

MIREN NARBAIZA: Ahotseneatik, Garbinek aipatu duen lehia hori ikusten dut, eta esan behar dut pertsonalki ez nagoela ados sistema horrekin. Txikiak askotan geratzen dira kanpoan, eta ez zait justua iruditzen. Nik ez dut lehia defendatzen egunerokoan, eta ez zait gustatzen Durangora eta euskal kulturara lehia ekartzea.

Gainera, urduritasun handia sumatu dut argitaletxeen, diskoetxeen eta sortzaileen artean, ikusten zutelako zer panorama zetorren, eta izen emateak estres handia sortu dielako. Muga horiek ikusita, aspaldi hasi ginen pentsatzen Ahotsenea ezin zela mugatu Durangora bakarrik, eta halaxe egon zen Zarauzko Literaturian; halaxe egon zen Amurrioko Araba Euskaraz-en; halaxe egongo da Durangon eta Galdakaon. Beste plaza batzuk bilatzeari ekin genion, eta nik gauza on bat ikusten diot egoera honi: deslokalizazioaren kontua. Garbinek esan duena egia da: Durango da gure biodibertsitatearen erakusgarririk potenteena, eta kristoren txutea zen...

G.U.: Horrek ez du esan nahi perfektua zenik, e? Baina garrantzitsua da, eta berreskuratu egin behar dugu, hobetzeko.

M.N.: Azokari eutsi egin behar zaio, geure buruari eusteko. Aldi berean, uste dut egia dela ezin dugula arreta osoa abenduko aste batean jarri. Saia gaitezen urte osoan izaten kulturazaleak, eta saia gaitezen jendeari kultur pilulak eskaintzen urte osoan. Durango da ekitaldi nagusia; beti kritikatu izan zaio hori. Musikari gisa, esan behar dut ekitaldi hori behar dudala, urte guztian ez dudalako saltzen Durangon beste. Baina, agian, hauxe da tenorea tokian tokiko gauzak antolatzea pentsatzen hasteko.

Deszentralizazio hori zenbateraino da beharrezkoa eta bideragarria, besteon ustez?

OLATZ OSA: Neuk ere aukera interesgarri gisa ikusten dut deszentralizazioa, muga besterik ez daukagun testuinguru honetan. Elkar hartzen badugu eta apur bat koordinatzen bagara, egingarria da, neurri batean. Lehen Garbinek aipatu du zenbat gauza eskaintzen digun azokak: ikusgarritasuna, dudarik gabe; merkatua ere bai, eta, batez ere, komunitatea trinkotzeko eta topatzeko leku bat. Oso garrantzitsua da azken hori, eta eginahalak egin behar ditugu atzera ez egiteko. Aurten, beharbada, Durango Euskal Herriko toki guztietara eraman behar dugu, ahalik eta txoko gehienetara. Deszentralizazioaren bideak badu potentziala, eta, Mirenek aipatu duen bezala, aurrera begira ere jorratu beharreko bide bat marka dezake.

G.U.: Ba, nik uste dut deszentralizazio hitza gaizki erabiltzen ari zaretela. Gauzak politak dira kontrastean. Zergatik da ona Literaturia? Ondoan dagoelako Durango. Erdigune potente bat behar dugu, ertzetako txikiek zentzua edukitzeko. Tokian tokiko horiek adarrak lirateke, baina zein da dena bateratuko duen enborra, ez izateko beti «ni eta nire zilborra»? Testuinguru oso bat behar da. Durangori ezin zaio kendu mende erdian sekulako lana eginda lortu duena. Gu denok gara. Gero eta gehiago behar dugu elkartu; jango gaituzte bestela; birus honek ez bada, batek daki zerk.

O.O.: Ados gaude. Ni ez naiz ari esaten Durango behar ez dugunik, ezta gutxiagorik ere. Ez zait iruditzen deszentralizazioaren proposamenak Durango ordezkatu behar duenik. Aurrera begira, izatekotan, Durangoren osagarri beharko luke, ez alternatiba. Durangoko Azokaz gain lekuan lekuko dinamika biziak izatea eta denekin sare bat egitea litzateke helburua.

M.N.: Argi dago Durango hainbeste urtean egon delako gaudela hemen. Eta orain arteko guztiak esanda, gogoratu behar zaio jendeari aurten ere egongo dela azoka; izango duela aukera egitarauaz gozatzeko, lau egunez, etxetik bada ere, online. Ni ez naiz streaming-aren aldekoa batere, baina jendeak aukeran du.

Josu Amezaga soziologoak duela bi urte esan zuen katarro batek akabatu dezakeela euskal kultura. Katarro bat baino gehiago da hau, ezta? Tremendista al da esatea euskal kultura ZIUrako bidean dela?

O.O.: Ez dakit tremendista den ala ez, baina egoera larria da. Plateruenan gaude, eta beldur naiz ez ote ditugun beste batzuk ere erortzen ikusiko, hau bezala. Euskal kulturgintza beti egon da bideragarritasunaren atalase horretan justu-justuan, eta nahikoa du kultur kontsumoan beheranzko joera bat egotea edo diru laguntzetan izozte bat, atalase horretatik erori eta proiektuak jausteko. Euskal kulturgintza beti egon izan da zaintza intentsibo batean; euskaltzale eta kulturazale askok zaindu dute, borondatez, musu truk eta baldintza oso kaskarretan. Pandemia honekin, beharbada, kolapsora iritsita gaude. Horrek ezinbestean behar du iraulketa eta berrikuste bat, errotik.

G.U.: Biodibertsitateaz aritu naiz lehenago, eta orain...

M.N.: Eukalipto landaketaz topera gaudela esango duzu? [barreak]

G.U.: Esango dut oso begi bistakoa dela gure ekosistema beti izan dela oso hauskorra, eta orain katarro ziztrin batek bagaramatzala lurpera. Zoritxarrez edo zorionez, beti izan gara gauza ekosistema hauskor horretan etengabe eraldatzeko eta berrasmatzeko...

Mutatzeko.

G.U.: Bai. Baina iruditzen zait birus hau gure mutatzeko ahalmena izorratzen ari dela, gure ekosistema zaintzen egon beharko luketen horiek ez dutelako ikusten zaindu behar denik. Mercedesek 3.500 auto gutxiago egingo dituela esaten duenean, denok burura eramaten ditugu eskuak, etengabe esaten ari garen arren autoa gutxiago erabili behar dela. 1.000 liburu gutxiago egiten direnean, baina, hemen ez da ezer gertatzen. Gero eta makurrago uzten gaitu honela ibili beharrak, eta egoerak eskatzen du, segur aski, gure ekosistema honetan erasokorragoak, lotsagabeagoak, izatea. Itsusia da horrela esatea, badakit, baina beti ari gara defenditzen, eta harrotasun gehiago eta lotsa gutxiago nahiko nuke. Gu herri egiten gaituena kultura da, hizkuntzarekin batera, eta ez Mercedesen autoak. Kultura da, hain justu, bazter uzten ari garena, ordea. Horretan sinesten dugunok hasi behar dugu halakoen aurrean erantzuten.

M.N.: Nik gauza bat ikusten dut: kulturaren-euskararen inguruko sentimendu bat jaso nuen nik, komunitate kontzientzia bat; Durangora ere ekartzen ninduten txikitan, eta sentimendu horri esker hasi nintzen abestiak eta beste egiten. Ez daukat oso garbi zenbateraino egiten ote zaien transmisio hori belaunaldi berriei. Pasiboago ikusten ditut gazteak. Beti ibili gara ekinean, egoera hauskorrean, baina sinistuago eduki dugu gure identitatea, eta hori lausotuz joan da. Eta pandemiarekin are pasiboago eta indibidualistago ikusten dut jendea. Eta ez dugu hainbeste partekatzen eta hitz egiten gure artean kezka hauei buruz.

G.U.: Politikak ere horra eraman ditu gauza guztiak. Gu zer gara? «Lurralde bat», esaten dizute, edota «erkidego autonomo bat»; kilometrotan neurtzen den gauza bat garela, alegia. Ni horren kontra nago. Gurea beste zerbait da.

M.N.: Baina eten moduko bat egon da; zuk diozun hori ez zaie belaunaldi gazteei iristen.

G.U.: Ez da iristen, ez, baina identitatea hala definitu delako pixkanaka. Zer gara? Gu euskararen lurraldea gara, izatekotan. Baina politika beste bide batzuetatik joan da, eta boterean daudenek zer lantzen duten, horrexek blaitzen gaitu denok pixkanaka-pixkanaka: deseraikitzeak.

O.O.: Bai. Identitatearen deseraikitze eta gizartearen desaktibatze hori orokorra da, hainbat arlotan. Eta ez Euskal Herrian bakarrik, mundu osoan baizik. Hori pairatzen ari gara geurean ere.

G.U.: Baina gure kasuan askoz handiagoa da kolpea.

O.O.: Dudarik gabe.

«Estatu Itun baten beharra» aldarrikatu izan duzu zerorrek pandemia aurreko garaian ere, Olatz, hizkuntzaren eta kulturaren iraupena ziurtatzeko modu bakar gisa. Pandemiak itun hori azkartu al dezake?

O.O.: Paradoxikoa da: pandemia honek erakutsi du inoiz baino gehiago behar dugula kultura; hor arnasa hartzen dugula gizabanako eta komunitate gisa, eta, aldi berean, oso agerian geratu da zer egoera prekarioan bizi den kultura hori. Ezinbestekoa dugu garai makurretan elikatzen gaituen hori ezintasunetik aterako duen eta bermatuko duen akordio estrategiko bat, luzera begirakoa eta eragile ezberdinek bat egingo dutena.

Baina ez daukagu estaturik.

O.O.: Baina estatuaren logikan funtzionatu behar dugu, estatuen zentralizaziorako joera nabarmena ikusita. Horrek bide eman dezake kultura erdigunean jartzeko eta irekita dauden beste auzi batzuen aurrean ere gure posizioa hartzeko: dela zaintzan, generoan, ekologian, energia politikan, azpiegituretan edo gobernantza ereduan. Itun hori behar dugu, baina beldur naiz pandemia batek ere ez dituela batzuk bide horretan jarriko.

G.U.: Guztiz ados nago esan duzun guztiarekin, Olatz. Oso pozgarria izan da niretzat ere itxialdi erdian kultur adierazpideak barra-barra ateratzen ikustea. Horrek poza eman zidan, «bagara oraindik» esate bat. Hor ikusten dudan problema zera da, ez dugula gidaritzarik. Norbaitek hartu behar du aginte makila, eta bidea markatu. Ez naiz ari pertsona batez: plataforma bat edo horrelako zerbait behar dugu; bestela, bakoitza geure kasa gabiltza. Marko bat adostu, eta marko horretan urratsak egiten hasi behar dugu.

M.N.: Oinarri-oinarrizko aldarrikapenak jartzea ezinbestekoa da, bai, denok identifikatuta sentitzeko. Pandemia honetan ikusi dut zelako kasuistika diferentea dagoen musikarion artean. Bakoitzak bere lehentasunak ditu, baina seguru badirela elkartzen gaituzten kontuak, eta horiek detektatu eta baliatu egin behar ditugu, egoera honek denok ukitu gaituelako. Gutxieneko batzuk adostu behar ditugu, elkarrekin horien bila joateko. Musikariok nor bere aldetik gabiltza.

Musikariak bakarrik?

G.U.: Denok gabiltza horrela.

O.O.: Ni bat nator gutxieneko batzuetan bat etorri behar dugula, baina akordio horretara ekarri behar ditugu herri erakundeak eta alderdiak ere. Neurri handi batean haiek direlako arauak eta baliabideak dituztenak.

G.U.: Ez dut esaten horiek ekarri behar ez direnik, diodana da aginte makila ez dutela haiek eraman behar. Gaur egun, gauza gehiegi jartzen ditugu erakundeen esku.

M.N.: Haien oso mendekoak garelako daukagu logika hori. Diru laguntzen eta antzekoen zirkulu eskas batean sartu gara, eta horrek mendeko egiten gaitu. Eta haiek dirua, tresnak eta baliabideak jarri behar dituzte, ez besterik.

G.U.: Ez dut esaten dena fede txarrez egiten dutenik, e? Baina aginte makila ezin zaie haiei utzi. Haien lana ez da hori. Haien lana laguntzea da, ez agintzea.

Bingen Zupiria EAEko Kultura sailburuari duela bi aste irakurri genion jardun ekonomikoaren logikara ekarri behar dela kultura, eta ez duela «kaxoi berezi batean» ikusi nahi. «Egoera honek planteatzen digun erronka nagusia zera da, kultur lanak sortu eta munduratzea, liburutegi bat edo zinema areto bat momentu jakin batean itxita egoteaz harago».

G.U.: Kultur sailburu batek ezin du horrelakorik esan. Kultura kaxoi berezi batean ez omen du ikusi nahi... AHTa bai? Ze, kaxoi berezi batean dago, nabarmen, gordeta. Trenbide bat estrategikoa da eta kultura ez? Zu zarena ez da estrategikoa, eta ekoizten duzuna bai?

Elkarrizketa horretan ulertu nionez, funtzionatzen duena lagundu nahi du Zupiriak, eta kanpora bidali, torlojuak balira bezala. Funtzionatzen duena bakarrik lagundu behar bada, eta besteak erortzen utzi, nork erabakiko du zerk funtzionatzen duen eta zerk ez? Haiek? Hala bada, denok jakin behar genuke zer den haientzat funtzionatzea. Saltzea? Arrastoa uztea? Zertaz ari dira?

O.O.: Kulturan dirua inbertitzea ezinbestekoa da, eta hortik etorriko diren etekinak ezin dira beti txanponetan neurtu. Kultura ezin dugu beste edozein ekonomia sektorerekin parekatu eta berdindu; horixe bestelako tratamendu bat behar duela.

G.U.: Hemen arazoa ez da kulturak ez daukala pisurik, baizik eta agintariek ez dakitela pisu hori neurtzen, ez dutelako irizpiderik jarri horretarako.

M.N.: Gaur egun ez dago sistemarik, fiskalitate aldetik ere, esaterako, hori neurtzeko. Geure lana erregulatzeko modu bat behar dugu. Zer epigrafetan jarriko naiz ni, esaterako? Ez daukat epigraferik, edo bost dauzkat. Txukundu, bada, hori! Hor bada zeregina, eta hori bai, hori haien esku dago.

Zupiriak berak kultur langileentzako estatutu bat iragarria du.

M.N.: Bai, eta behar dugu. Ez daukagu inolako babesik. Pandemia sasoian, esaterako, 90 egun kotizatzea eskatzen zen laguntza jasotzeko, eta nire inguruko ia inork ez zuen jaso. Ez dakit orkestretan lan egiten dutenek egingo dituzten hainbeste, baina gainerakoontzat, 90 bolo egitea eta fakturarekin, zientzia fikzioa da hemen. Ba al zekiten hori laguntza horiek prestatu zituztenek?

Nik neuk kontzertuetatik ateratzen dut soldata, oraindik ez dagoelako modurik aurreko lan guztia monetarizatzeko prestaketak, entseguak eta beste-. Kontzerturik ez badago, bada, akabo gurea, eta beste zerbait egin beharko da.

G.U.: Ni Lapurdin nago erroldatuta, eta Frantziako legedia ezberdina da oso. Epigraferik ere ez dago, nik dakidala. Lanbide Liberalak izeneko figura batean nago, eta irabazten dudanaren arabera ordaintzen dut, %22. Ez badut irabazten, ez dut pagatzen. Eta gizarte segurantzan nago, zorionez.

O.O.: Iparraldean, burokrazia askoz arinagoa da, sinplifikatuagoa. Hegoaldean, aditua behar duzu epigrafeetan eta gainerako paper kontuetan mugitu ahal izateko.

G.U.: Itxialdian, adibidez, nahikoa izan zen nik hitza ematea, aurreko urtean zenbat irabazi nuen adierazteko, eta dirua eman zidaten. Hegoaldean, berriz, jendeak demostratu behar du zer galdu duen, eta gure bizimoduan oso zaila da hori, egunerokoan bizi garelako. Halere, euskal artista asko eta asko ez da sortzetik bizi; beste ogibideren bat du.

O.O.: Erregulatu behar da hori, ados nago, baina tratu berezi bat ere behar du kulturak. Esan nahi duenagatik.

Kultura zenbakietara ekartzeko ariketa batzuk eginak dira jada.

O.O.: Eta egin beharko dira gehiago ere, baina kultura ezin da ekonomiaren esanetara jarri, alderantziz baizik. Kulturan inbertitzen dugunak etekina dakar gizarte ongizatean, kohesioan, demokratizazioan. Kulturak egiten gaitu norbanako, gizarte, kolektibo. Herria da kultura, lehen Garbinek esan duen bezala. Horretan inbertitzea baino apustu seguruagorik ez zait bururatzen. Datozen hilabeteetan ikusiko dugu zer erantzun ematen zaien arlo politikoan, sozialean, ekonomikoan irekita dauden galderei eta balizko norabideei, munduan eta hemen. Alde horretatik, guk defendatu behar duguna zera da, kulturak bestelako leku bat behar duela, kulturak eragina duelako irekita dauden galdera horietan. Horregatik, ezin da edozein ekonomia aktibitaterekin alderatu.

M.N.: Horregatik ere behar dugu erregulazioa, inolako babesik gabe gaudelako sortzaileok. Ez dut diruan bakarrik pentsatu nahi; hori baino gehiago gara, baina dirua behar dugu bizitzeko, gainontzekoek bezalaxe, eta ematen du sortzaileok garela diruaz hitz egin ezin dezakegun bakarrak.

G.U.: Hitz gako bat aipatu duzu, Olatz: inbertsioa. Guk behar duguna zera da, bakarren batzuek ulertzea Euskaraldian-eta indarra egiten den bezala, Kulturaldi bat ere behar dugula. Batez ere, euskaraz sortzen denarekin. Sinistu egin behar dugu hemen sortzen den kulturak egiten gaituela herri, eta hori bizi behar dugula, eta ez kanporako, bertarako baizik, lehenik eta behin. Ezin da kanpoko prestigioan indarra jarri, etxean bertan alboratuta.

M.N.: Alde horretatik, badira gehiegi erabiltzen ez diren tresnak. EITBk ere eman diezaieke babesa euskal sortzaileei, irratian eta telebistan. Horretan ere interpelatu behar genituzke hedabideak, zerbitzu publiko bat direlako.

O.O.: Nik ondorioztatzen dut kulturaren sektoreak administrazioekin luzaz jardun beharko duela negoziatzen, hitz egiten eta eztabaidatzen. Ezinbestekoa dugu, gure posizioak adierazteko eta argi uzteko.

«Azken urteetan erakundeen ahotik behin eta berriz entzun dugun industria kulturala-ren terminoak ez du etorkizunik. Artearen sistema (eta kulturarena, orokorrean) beste era batera antolatu behar da, logika kapitalistatik kanpo, esatera ausartuko nintzateke», idatzi zuen aurrekoan Ismael Manterolak. Zer deritzozue planteamendu horri?

O.O.: Formula baten edo bestearen pean, kultur ekoizpena salduz edo ekoizpenaren atzean dagoen proiektua babestuz, diru iturri hori behar dugu, gaur-gaurkoz. Kontsumoa behar du kulturak. Horrek ez du kentzen diru publikoa inbertitu beharra. Eusko Jaurlaritzan, aurrekontuaren %1,7 da kulturarentzat, eta, Nafarroako Gobernuaren kasuan, aurrekontuaren %1,2 inguru. Sekulako bidea dugu egiteko. Etorkizun urrun batean zer izango den ez dakit, akaso bide eta logika berriak landu beharko dira, baina luze gabe, bi iturriak behar ditugu, gutxienez.

G.U.: Niri, kontsumo hitza entzuteak kalanbrea ematen dit.

O.O.: Niri, terminoak alde batera utzita, iruditzen zait kultura profesionalak kultura guztia ez baita profesionala, eta ez baita zertan erabat monetarizatu zera behar duela, hori jasotzeagatik ordainduko duen jendea. Hori behar dugula eta konplexurik gabe behar dugula, ez dut zalantzarik. Horrekin batera, berriro diot, inbertsioak behar dira.

G.U.: Baina hitzek badute garrantzia. Kultur industriaz hitz egiten da, baina zientzia industriaz ez, eta atentzioa ematen dit. Horrek gradu bat erakusten du: nola hartzen den kultura eta nola zientzia. Eta zientziak ez du ezer egingo kultura bat, filosofia bat atzean ez badauka. Kultura industria bat da? Ez dakit. Kultura aldera daiteke autoak ekoiztearekin?

M.N.: Nik «kulturaren industria» eta beste entzuten ditudanean politikarien ahotan, kultura mota bat datorkit burura, eta ez hainbeste gu esaten eta aldarrikatzen ari garen herrigintzako kultura hori, baizik eta ekitaldi handiak, musikari kontsolidatuentzako laguntzak eta euren txiringitoa ziurtatzeko muntaketak, ekitaldi handiek enpresa pribatu askoren esku hartzea baitakarte.

O.O.: Ba, nik kultur industria aldarrikatzen dut. Gaur-gaurkoz, ezinbestekoak ditugu baliabideak, eta ezinbestekoa dugu dirua mugitzea, kultur proiektuak garabidean jarriko baditugu. Helburua baldin bada proiektuak gauzatzea eta ekonomia kulturaren zerbitzura jartzea, eta ez alderantziz, aurrera. Besterik da hori sorkuntzarekin lehian jartzea; hau da, sorkuntza ala industria dikotomia aurkeztea. Kontua ez da bat ala bestea, bat bestearekin baizik, eta denok ontzi berean. Hori aldarrikatzen dut. Azpiegiturak behar ditugu, eta zenbat eta gehiago eta profesionalagoak izan, orduan eta handiagoa izango da kultur proiektuen eragin ahalmena. Hori, berez, ez da txarra.

M.N.: Dirua banatzean, nik ikusten dudana zera da, diru falta beti txikienek izaten dutela. Eta hori ez da kasualitatea.

O.O.: Hori beste kontu bat da, nire ustez.

M.N.: Nik harreman estuan ikusten ditut, bada.

O.O.: Kontua da zer kultur politika dagoen eta baliabideak nola banatzen diren. Batak ez du bestea kentzen. Ez ditugu ahaztu behar sortzaile askoren prekaritatea eta kultur industrian ari den jende askoren lan baldintza gogorrak, kultur ekosistema osoak egin behar du saiakera guztion baldintzak onak izan daitezen. Baina batak ez du bestea gutxiesten.

Zuk zer diozu, Garbine?

G.U.: Ados nago sortu eta saldu egin behar dugula; dena behar dugula; hori ez doala sortzaileen kontra. Baina zergatik industria hitza erabili, dakarren lehiakortasunarekin eta, ondorioz, prekaritatearekin? Erabiltzen ditugun hitzekin ez ote gara geure tranpetan erortzen... Hitz egin dezagun beste modu batera: ez industria, ez kontsumo, ez lehiakortasun. Guk beste zerbait behar dugu: duintasuna, prekaritatetik atera, geure modura sortu.

M.N.: Askotan komentatu dugu musikarien artean ez dugula aberastu nahi, baina duin bizi nahi dugula, eta sortu.

O.O.: Lasai, Miren, euskal kulturaren munduan ez dago aberasteko kuidadorik [barreak, denek].

M.N.: Arrazoi! Horregatik, uste dut diruaz hitz egin beste aukerarik ez dagoela. Baina politikariak kultur industriaz eta kulturaz ari direnean, handitasunaz ari dira, eta karranka egiten dit barruan. Nik ez dut nahi lehian ibili elkarren artean. Lau katu gara, eta hau da denon lurraldea. Pandemian, inoiz baino gehiago ari gara hitz egiten gure artean prekarizazioaz, hori ere egia da, eta gauza positibotzat hartzen dut.

Laburbilduz: herri honek —edozein herrik— onar al diezaioke bere buruari kulturgintzan berebiziko ahalegina ez egitea?

O.O.: Argi dago ezetz. Dena dela, nik hor esan nahi nuke ardura denona dela, neurri batean. Herri administrazioek erantzukizun izugarria dute, guztionak diren baliabideak haiek kudeatzen dituztelako. Hor funtsezkoa da zer irizpideri jarraitzen dioten, baina kulturgileok eta kulturazaleok ere baditugu gure ardurak. Adibidez, Mirenek aipatu du transmisioaren gaia, eta uste dut gure ardura ere badela gaur egunera irits gaitezen jende askok egindako lana datozen belaunaldiei iritsaraztea; ahal bada, gainera, sendoago eta aberatsago. Hori zor diegu; aurrekoei eta ondorengoei. Bakoitzak dagoen lekutik heldu behar dio lan horri.

G.U.: Hor bada beste kontu bat ere, kontraesan handia iruditu izan zaidana beti: kulturan ahalegin handia eta beste egin behar dugula errepikatzen dugu beti. Beti zoritxarrean bizi gara, eta ez da justua. Gure seme-alabei transmititzen diegu zoritxar eta ezin bizi hori, gainera, eta hori ere ez da justua. Egoera halakoxea da, ordea. Kulturari jartzen diogu lupa, baina arazoa ez da kultura, herri gisa nola ari garen baizik. Sendo dagoen herri batean, kultura eta herria sinbiosian bizi dira, eta guk sinbiosi hori galdu dugu. Horretaz oso kontziente izan behar dugu. Ez dakit agintariak horretaz konturatzen ote diren. Zulo honetatik ateratzea ez da ekonomikoki ondo ateratzea, baizik eta herri gisa ondo ateratzea.