«Margolan hau ez dut saltzeko egin, inork ez duelako erosi nahiko. Nik neuk ordainduko dut niretzat edukitzearen luxua: hori da benetako pintura». Mariano Fortuny margolari kataluniarrak Bartzelonan hasi zituen arte ikasketak, eta Erromara jo zuen gero teknika perfekzionatzera, baina gerra grafikoki dokumentatzera bidali zuten Afrika iparraldera, eta, Javier Novo Bilboko Arte Ederren Museoko kontserbazio buruaren arabera, han ikusitakoek bultatzu zuten gerora bere estiloaren bereizgarri bilakatuko zen argi mota lantzera. Parisera joan zen gero: han hasi zen harremanetan sasoi hartako arte merkatari nagusi Adolphe Goupilekin harremanetan, han ezagutu zuen William H. Stewart bildumazalea, eta izen garrantzitsua bilakatu zen nazioarteko artearen merkatuan. Fortunismoa deitu ohi zaio haren estilo bereizgarriari. Baina merkatuaren eskariei erantzuteko sortutako margolanekin batera, paraleloan, merkatu horretatik kanpo geratzen ziren hamaika artelan ere sortu zituen artistak. Eta, lagun bati idatzitako eskutitzean idatzita utzi zuenez, hain zuzen ere, ildo horretako lanak zituen artistak benetako pinturatzat. Bada, multzo horretan kokatzen da 1870 inguruan pintatutako Sevillako zezen plaza margolana ere. 2024an erosi zuen Bilboko Arte Ederren Museoak, eta orain jarri dute ikusgai lehenengoz, Grekotik Zuloagara erakusketaren barruan.
Jose Luis Merino Gorospe museoko Antzinako Artearen kontserbatzaileak egin ditu komisario lanak. Eraikin zaharreko sei areto hartzen ditu erakusketak, eta Bilboko Arte Ederren Museoko funtsen parte diren 28 artelan biltzen ditu. XVI. mendetik XX. mendea hasi arteko tartea hartzen du ibilbideak, eta garai horretako Euskal Herriko, Kataluniako eta Espainiako lehen mailako pintoreen lanak ikus daitezke bertan: Grekoa, Jose Ribera, Francisco Zurbaran, Bartolome Esteban Murillo, Luis Paret, Francisco Goya eta Ignacio Zuloaga. Orain ireki, eta irailera arte egongo da erakusketa ikusgai.
«Museoko maisulanen sorta bat da hau, eta beti jartzen ditugu. Orain guztiak elkarrekin ikusi ahal izatea da berria»
MIGUEL ZUGAZABilboko Arte Ederren Museoko zuzendaria
Kronologikoki antolatu beharrean, hiru gairen arabera antolatu dute bilduma. Paisaiak eta natura hilek osatzen dute lehen atala, erretratuek bigarrena, eta erlijio arteak hartzen du azkena.
Fortunyren plaza hutsa
Museoak duen antzinako arte bildumaren kalitate eta oparotasunaren erakusgarri dira erakusketako piezak, eta, horregatik, aurrez ere behin baino gehiagotan egon dira ikusgai. «Museoko maisulanen sorta bat da hau», azaldu du Miguel Zugaza museoko zuzendariak. «Eta beti jartzen ditugu, dela ibilbidea alfabeto modura antolatzen dugunean, dela artelanak aurrez aurre jartzen ditugunean. Orain guztiak elkarrekin ikusi ahal izatea da berria».
Fortunyren zezen plaza da salbuespena. Bilbon estreinaldia izango duen obra bakarra da, eta kokapen berezia du horregatik. Lehen aretoan sartu, eta aurrez aurre topatuko du bisitariak. Alboan ditu Luis Pareten Bermeoko ikuspegia eta Ignacio Iriarteren paisaia idealizatu bat.
Tituluak zehazten duen bezala, zezen plaza bat da Fortunyren koadroaren gaia. Sevillakoa, zehazki. Zezenik edo toreatzailerik gabe, ordea, hutsik dago hareatza, eta hutsune horri begira ageri da jendea. Itzalgunearen eta eguzkiak argitutako parteen arteko kontrasteak pizten du arretarik handiena. Zertzelada azkar eta arinez margotuta dago koadro osoa, eta oihala ere ikus daiteke tarteka. Azkar hartutako kolore oharrek osatzen dute publikoa, eta atzealdean katedrala ere igar daiteke, urruntasunak lanbrotuta badago ere. Zeruarena da, gainera, koadroaren goiko erdialdea, eta horregatik proposatu du bere interpretazioa komisarioak. Merino: «Maisulana iruditzen zait, batez ere hutsunea lantzeko duen moduagatik, eta, leku jakin bati buruzkoa den arren, niri gehiago ekartzen dit gogora ezleku bat».
«Maisulana iruditzen zait Fortunyren lana, batez ere hutsunea lantzeko duen moduagatik, eta, leku jakin bati buruzkoa den arren, niri gehiago ekartzen dit gogora ezleku bat»
JOSE LUIS MERINOKomisarioa
1874an hil zen Fortuny, Erroman, 39 urte baino ez zituela, eta haren estudioan topatutako koadro eta zirriborro sorta handiaren parte zen zezen plazaren koadroa. 1875ean Parisko Drouot hotelean egindako enkantean saldu zuten multzo osoa, eta 3.250 liberan erosi zuen norbaitek. Geroztik arrastoa galdu zitzaion artelanari, harik eta 1989an Bartzelonan artistari eskainitako erakusketa batean berriz agertu zen arte. Bilboko Arte Ederren Museoak iaz erosi zuen, azkenik, eta Begoña Maria Azkuek utzitako legatuari esker eskuratu ahal izan du.
Hil ostean diru kopuru bat utzi zion Azkuek museoari, betiere bildumarako koadroak erosi ahal izan zitzan, eta diru horrekin museoak erositako hirugarren koadroa da Fortunyrena. Aurrez, William-Adolphe Bouguereau artistaren koadro bat ere eskuratu zuten, bai eta Zuloagak Erik Satie musikariari egindako erretratu bat ere.
Sevillako erakusketa
Erakusketako pieza guztiak dira Bilboko Arte Ederren Museoarenak, baina Sevillan (Espainia) erakusteko bildu zituzten erakusketa bakarrean, eta handik bueltan iritsi da orain berriz Bilbora.
Sevillako Arte Ederren Museoan egon dira ikusgai, zehazki, eta erakusketak «arrakasta handia» izan duela ziurtatu dute Bilboko museoko arduradunek. Iazko abenduaren 2tik martxoaren 16ra bitarte egon da zabalik, eta 115.808 bisitari izan dituela jakinarazi dute. Sevillarako prestatutako ibilbide bera du Bilbon jarritakoak ere, baina lau artelan gehitu dizkiote erakusketari. Hauek, hain zuzen: Luis Moralesen Pietatea; Jose Riberaren San Sebastianen irudia; Joaquin Esparter margolariaren lan bat; eta Diego Velazquezek Espainiako Filipe IV.a erregeari egindako erretratua.
Katalogoa ere kaleratu dute erakusketan biltzen diren irudiak eta haiei buruzko azalpenak bilduta. Bilboko Arte Ederren Museoa eta Andaluziako Junta dira argitaratzaileak, eta gaztelera hutsez daude testuak.
