«Gorputzak askoz ere memoria handiagoa du buruak baino»

Batetik bestera, gelditu gabe dabil azken boladan Ainara Gurrutxaga Dejabu panpina laborategiko kidea (Errenteria, Gipuzkoa, 1977). Gijondik iritsi berri da (Asturias, Espainia), hiru egunez FETEN Europako antzerki azokan Azken portua haurrentzako ikuskizuna erakutsita. Aldi berean, Artedrama eta Le Petit Theatre de Pain taldeekin batera sortutako Errautsak obra antzezten ari da herriz herri. Gaur bertan, Berrizen izango dira, Bizkaian.

Gijonera joan aurreko bi asteak Itsasuko Harri Xuri aretoan eman dituzte Dejabuko kideek, Gure bide galduak lan berria prestatzen. Txotxongilorik gabe ariko dira ikuskizunean, Franco hil osteko garaian herri txiki batetik Donostiara irakasle ikasketak egitera doan neska baten istorioa kontatzeko. «Beti jotzen dugu errealismo magikora, baina gu jaio ginen urte haiei buruz hitz egiteko beharra sortu zitzaigun». Martxoaren 12an estreinatuko dute, Korrika Kulturalaren barruan, Itsasun.

Pili zara zu Errautsak-en, «marimutil ezdeusa». Nola barneratu duzu rol hori, zer lanketa egin duzu?

Nire lan forma, hala ikasi dudalako, oso fisikoa da. Pertsonaiak ez ditut psikologikoki aztertzen, baizik eta fisikoki. Gorputza lantzen hasi nintzen; zer gorputz duen Pilik, nola ibiltzen den, nola begiratzen duen, zer harreman duen taldearekin, munduarekin, bere ahotsa... Eta behin gorpuzkera topatuta, ezagutzen dudan pertsona batengan oinarritu naiz; eredu bat izan dut eta haren esentzia topatzen ahalegindu naiz.

Fisikotik hasi zara pertsonaia lantzen, eta hori Pili izaera nahiko markatua duen pertsonaia bat dela...

Uste dut askotan gutxietsi egiten dugula gorputza, eta gure gorputzean gorputz asko daude; XXI. mendean dago, baina historia, pertsonaia eta gertaera horien guztien ondorio bat da gure gorputza; beraz, gure buruak baino askoz ere gehiago daki, askoz ere memoria handiagoa du. Nire sentipena da gorputzari benetan entzunda informazio pila ematen dizula, eta denok dugunez Pili bat barruan, edo heroi bat, edo bufoi bat... Gorputzetik ate hori irekiz lan egitea oso polita da, zure gorputzak badakielako zer den horrela sentitzea. Hori berreskuratzea eta zeure buruari horretara joaten uztea da.

Antzezlaneko aktore guztiek modu horretan lan egin duzue?

Bakoitzak bere eredua du, baina horretan seiok bat egiten dugu. Lanean hasi ginenean ez genuen zehaztu nork egingo zuen pertsonaia bakoitza. Euskal kuadrilla baten arketipo batzuk genituen: ezdeusarena, hipotekatuarena... denok egin genituen denak, eta gero zehaztu genuen nork egingo zuen bakoitza. Bukatzean esaten genuen oso garbi zegoela bakoitzak egin behar genuena, baina hasieran ez zegoen hain garbi!

Beste bi talderekin ari zarete Errautsak-en. Oso ezberdina izan da orain arte egin dituzuen lanen aldean?

Ez zaigu oso ezberdina egin, eta bitxia da. Sinbiosi antzeko bat egon da, gure hizkerek klak egin dute. Noski, zerbaitegatik elkartu gara, bagenuen elkarren berri, sumatzen duzu badagoela denok lotzen gaituen bilaketa bat, eta oso erosoa izan da. Beti daude bitxikeriak, hala ere. Ximun Fuchs aritu da zuzendari, eta guk zuzendaritzarekin lan egin dugun lehen aldia izan da. Plazer ikaragarria izan da, oso berria guretzat. Halaber, testua beste elementu bat izaten da guretzat; mugimenduari ematen diogu garrantzia eta behar batetik sortzen da testua. Kasu honetan, hizkeraren inguruan estu hartu gaituzte, eta hasieran arraro sentitu baginen ere, aurkikuntza handia izan da ikustea testua ere altxor bat dela aktorearentzat.

Txotxongiloekin ametsen munduan mugitu izan zarete. Esan daiteke antzezlan horretan errealitatera jo duzuela?

Nire gustuko teatroak beti edango du errealitatetik, baina beti egongo da transposizio bat; alegia, errealitatea kopiatu beharrean, zeure ikuspuntua ematea, zeure adierazpide propioa ateratzea, beti errealitatean oinarrituta. Errautsak lanaren kasuan, uste dut oso transposizio fuertea dagoela; errealitatea aintzat hartzen du, eta horretan oinarritzen da, baina badago hautu indartsu bat ere.

Kanpotik oso ezberdina dirudi aktore baten lanak txotxongiloekin edo haiek gabe. Barrutik ere hala da?

Ez pentsa, guk bizi dugun bezala ez, ez baititugu inoiz txotxongiloak oso modu klasikoan egin. Berehala hasi ginen aktore lana eta txotxongiloena lotzen, eta mintzaira bat bezala ikusten dugu. Bada ezberdina zure gorputz guztiarekin adieraztea edo objektu txiki bati ematea fokua, baina, funtsean, niretzat gauza bera da.

Txotxongiloen munduan aritu izan zara bereziki. Maiz haurrentzako ikuskizunekin lotzen dira txotxongiloak. Zer dute helduei eskaintzeko?

Estetikoki indar handi-handia duen adierazpidea da. Objektuei bizitza emateak oso magia handia du; nolabait, gauzen arima atzematen laguntzen du. Antzerkiari berari ere asko irakasten diote, mugimenduan oinarritutako arte bat baita. Bestalde, uste dut txotxongiloek erakartzen gaituztela fantasiaren mundu bat iradokitzen digutelako, baina errealitatearekin oso lotua dagoena; tarte horretan daude, ametsen eta errealitatearen artean beti, eta mundu hori beti asko interesatu zaigu.

Londresen sakondu zenuen antzerki ikasketetan. Zer topatu zenuen?

Bizipen pertsonal oso sakona izan zen, eta, antzerkiari begira, nire paradigma guztiak aldatu ziren. Hemen ikasi nuen antzerkia klasikoagoa da, testuan eta pertsonaien psikologian oinarritua asko, eta horrek pixka bat aspertzen ninduelako ere joan nintzen, pentsatzen nuelako antzerkia askoz ere gehiago izan zitekeela, beste nonbait adierazpen indar handiagoa zuela. Londresen horixe topatu nuen, antzerkia ulertzeko beste forma bat, gorputzetik abiatuta, adierazpide guztiak zabalik uzten dituen antzerki bat.

Halako ikasketak egiteko kanpora jo beharra duzue aktore gazteok?

Gaur egun uste dut Euskal Herrian ez dagoela horretarako aukerarik. Nire ustez, Iruñeko Antzerki Eskola izango da orain txukunena, ahalegina egiten ari baitira halako gauzetan sakontzeko, mintzaira berriak proposatzeko...

Eta, aktore gisa, beharrezkoa ikusten duzu halako bideetan sakontzea?

Ezinbesteko pausoa da. Ez dakidana da nola gauden hain baliabide gutxirekin gaur egun, nola iritsi garen egoera honetara, non badirudien dena oparotasuna dela,baina kultur gaietan ez den inondik ere oinarrietara iristen. Harrigarria da horretan sakon lan egiteko antzerki eskola bat ez edukitzea, baina hala da, ez dago.

Euskarazko antzerkiaren egoera dela eta, kezkatuta agertu zarete profesionalak. Non dago arazo nagusia?

Nire azterketa da azken 30 urteetan gobernutik bultzatu den politika oso interbentzionista izan dela; diru laguntzen ziklo bat ireki zen, eta iruditzen zait hori onerako baino gehiago txarrerako izan dela. Dudarik gabe, laguntza publikoa behar da, zenbat eta gehiago hobe, baina laguntzak lortzeko enpresa bilakatu behar izan zuten 70eko hamarkadan beren kabuz antzerkia sortzen zuten taldeek; irauteko, gobernuaren planteamendua onartu behar izan zuten, eta horrek kalte handia ekarri du; taldeek estutasun handiak pasatzen dituzte.

Nondik etor daiteke konponbidea?

Euskaraz egiten den antzerkia ez dago bere onenean, baina sentipena dut gauzak mugitzen ari direla. Talde txiki pilo bat dago proposamen berritzaile eta interesgarriak egiten, eta horiei lekua egin behar zaie, zabaltzen lagundu, antzerki bizi bat nahi badugu. Horretarako, segur aski, kultur eredu berriak asmatu edo ahaztutako batzuk berreskuratu beharko ditugu. Kulturak oinarritik sortzen den zerbait izan behar du. Gobernuak ezin du kultura antolatu, egin behar du lagundu, eta, batez ere, ez oztopatu. Lagundu, oinarritik hasita, herrietako tokiak irekiz erabili nahi dituenari. Etorkizuneko kulturak, beti izan den bezala, herritik sortu behar du, oinarritik, jendearen proposamenak bizitzen uzte horretatik.

Dejabu ez da konpainia profesional edo klasiko bat. Horrek are zailago egiten du zuen lanak ematea, edo, aldiz, beste zirkuitu batzuetan mugitzean errazagoa da?

Baditu bere gauza onak eta txarrak. Oraingoz, egin dugun hautua da, eredu berri bat sortzeko, ematen dituen abantailak guretzat garrantzitsuak direlako: sortu nahi ditugun lanak nahi bezala sortzeko aukera ematen digu, eta horretarako beharrezkoa den denbora hartzekoa ere bai. Merkatuari begira bazaude, ezin duzu urtebete pasatu zerbaitetan pentsatzen. Askatasun hori abantaila da. Desabantaila, berriz, izan daiteke lana amaitzean erakustera zoazenean zirkuituak nahiko itxiak izatea, eta hor sartzea nahiko zaila izatea.

Eta txotxongiloekin egindako ikuskizunekin are zailagoa da oraindik?

Pixka bat zailagoa bai. Kulturaren barruan antzerkia bera pixka bat bazterrekoa bada, txotxongiloak, zirkuak, pailazoak edo ipuin kontalariak... [barreak]. Oraindik pixka bat periferiarago gaude.

Laborategia da zuena. Zergatik laborategia? Zein dira, lanak sortzeko garaian, berezitasun nagusiak?

Laborategia diogu esperimentaziotik sortzen den antzerkia delako. Lanean hastean ez dugu erantzunik izaten, galdera sakonez beteta gaude; zeri buruz hitz egin nahi dugun, nola... laborategi horri eskaintzen diogu denbora. Horregatik nahiko luze jotzen dute gure lanek, eta horregatik ere, gure mintzairak asko moldatzen ditugu kontatu nahi dugun horretara. Egitura aldetik ez gara enpresa bat, eta hori Jaurlaritzak ekoizpenak laguntzeko ezinbesteko baldintzatzat jartzen duenez, ez dugu inoiz horretarako sosik jaso. Lehen aipatutako askatasunagatik-eta idealiza genezake, baina gure baliabideak oso oinarrizkoak dira, eta horrek konpromiso ikaragarria eskatzen du.