Gorputz eta jakituria ehiza

«Sorginen gaia, zorionez, historiatik eta feminismotik indarra hartu duen gaia da». Eta Hedoi Etxarte eta Nerea Fillat Katakrakeko kideek esatera, Silvia Federiciren Caliban eta sorgina izan da mugarria horretan. Haren txinparta, ordea, 1971ko beste testu batean dago, Federicik bere obra ezagunean aitortzen duen bezala, eta testu horixe ekarri du euskarara Katakrakek, Maria Colera Intxaustiren itzulpenarekin: Sorginak, emaginak eta erizainak. Emakumezko sendalarien historia bat. Barbara Ehrenreich eta Deirdre English dira egileak, eta duela 40 urte baino gehiago eman zuten estreinakoz argitara, oraindik oso gazteak zirenean, Etxartek nabarmendu duenez. «Gerora oso egile ezagunak izango ziren, besteak beste, AEBetako hedabide nagusietan idatziko zutelako, baina baita liburu ezagunen egileak izango zirelako ere, aktibista izateaz gainera».

Bi parte ditu liburuak: lehenengoan, sorginen «kriminalizazioaren» inguruko hipotesiak jaso zituzten egileek; bigarrenean, XIX. mendeko AEBetako kasu zehatza, jende xeheari beren gorputzaren eta osasunaren gain zeuzkaten baliabideak eta jakintza ukatzen hasi zirenekoa, elite politiko, ekonomiko eta erlijiosoen mesedetan. Fillat: «Sorginen historiak, beti kontatua izan den erara, ezinegona sortzen zuen. Lan hau funtsezkoa izan zen intuizio kolektibo bati izena jartzeko».

Aurrekari den heinean, ideia indartsu bat lantzen du testuak, Fillaten esanetan: «Gizonezkoek medikuntzari eutsi ziotenetik aurrera, emakumeen gorputzaren gainean sortutako bortizkeriaren kontzeptua». Gogora ekarri du liburua estreinakoz 1971n argitaratu zela, eta, gaur egun bortizkeriaren zein sorgin ehizaren inguruko diskurtsoek «lanketa sakonagoa» badute ere, orduan plazaratutako ideiak garai hartako testuinguruan kokatu behar direla. «Feminismoaren bigarren olatukoei zuzendu zieten testua. Zentzu pedagogiko bat du».

Bigarren zatian, berriz, AEBetan «burgesiak zuzendutako eredu kapitalistaren» eta orduko botere erlijioso askoren arteko aliantza aletzen dute egileek. «AEBetako kasua Europakoaren antzekoa izan daiteke, baina, kolonizatuko lurralde bat izan zenez, historikoki modu garbiagoan eta denbora tarte txikiagoan gertatu zen aliantza», azaldu du Etxartek. Hala dio funtsean zer jazo zen: «Jende xeheari esan zitzaion: orain arte zuen gorputzaz, zuen osasunaz, arduratu zarete; hemendik aurrera ezin duzue horretan jarraitu, medikuarenera joan behar duzue». Burgesiak garatu zituen mediku eskolek ez zuten inolako loturarik izan ordura arte jendearen zaintzaz arduratzen ziren sendalariekin, eta fase esperimental bortitz bat abiatu zuten. Hainbeste, zenbaitetan, aurreko faseko sendalariengana jo beharra izan zutela. Horrek, ordea, AEBetako «erresistentziako lehen mugimendu sozial masiboa» sortu zuela gogorarazi du Etxartek.

Federiciren hitzaurrearekin

Federicik egin dio hitzaurrea liburuari, beren-beregi euskarazko itzulpenerako prestatu duena. Harekin batera, beste hiru testuk ere egiten diote sarrera liburuari: argitaletxeak gehitu ohi duen oharrak, eta egileen beren bi idatzik; 2010ean ingelesezko azken ediziokoari egindako hitzaurrea eta 1971ko lehen argitalpenerako idatzitakoa.

Liburu gisa argitaratu aurretik, panfleto modura plazaratu zuten testua Ehrenreichek eta Englishek. Eta nabaria da hori irakurraldian, Etxarteren ustetan: «Panfletoak genero literario, komunikatibo eta politiko gisa eskaintzen dituen abantailetako asko dauzka; abiadura, askatasuna». Horregatik daude, halaber, hainbeste irudi tartekatuta testuan zehar; koadroak zein publizitate kanpainetako irudiak.

Testu labur eta klasiko honen aldeko apustua argitaletxeak «historiaren berridazketarekin» duen konpromisoari lotu dio Fillatek. Eta Etxartek gehitu, elkarrizketa bat zabaltzen duela feminismoaren inguruan orain arte kaleratu dituzten lanekin, baita kaleratuko dituztenekin ere: heldu den urte hasieran argitaratuko baitute, hain zuen, Federiciren azkena, gaurko sorgin ehizaz diharduena. «Joera izan dezakegu pentsatzeko zenbait egitura politiko eta sozial iraganekoak direla, baina ez; egun ere badaude».