Gogoan betiko geratu zaiena

MANEX AGIRRE Bertsolaria

'Ia dena'

Egilea: Jon Mantxi.

Urtea: 2009.

Argitaletxea: Autoekoizpena.

Klasiko (izendatuko nukeen) bat. Jon Mantxik (Gora Japonen erdia, besteak beste) 1997tik 2007ra hainbat argitalpenetan (Egunkaria, BERRIA, Ostiela, Nabarra, Baleike, Aizu!...) plazaratutako zinten bilduma. Gustuko ditut filtrorik eta beldurrik gabeko umorea, paint-a erabilita indartzen den mezua, eta gustuko dut Maria Eugenia. Liburuaren konposizioa eta edizioa (azala eta kontrazala, sekulakoak) ederrak dira, sinpleak. Pertsonaien (gauzen? Entitateen? Izaki unizelularren?) hizkera bizi-biziak euforia sorrarazten dit.

Apalategian daukat, eta noizean behin hartzen dut, edozein orritan zabaltzeko. Irribarrea dakar, ados, baina baita algara ere. Eta ez dut zalantzarik: bigarren hori da garrantzitsuena.

ITZIAR ITUÑO Aktorea

'Euli-giro'

Egilea: Uxue Alberdi.

Urtea: 2013.

Argitaletxea: Susa.

Bederatzi istorio, bederatzi ipuin kontatzen ditu Uxue Alberdik, eta bakoitzean emakume diferenteen psikologian eta bizigiroan murgiltzen da. Istorio bakoitzean ezaguna egiten zitzaidan zer edo zer topatu dut (euliak bezain familiarra). Hamaika detaile eta ezuste. Idazteko moduak harrapatzen zaitu, eta ti-ta irakurtzen da. Narrazio bakoitzari patriarkatuari kritika inplizitoa dario. Erabat gomendagarria!

MANEX FUCHS Aktorea

'Libertateaz, Euskal kultura?'

Egilea: Antton Luku.

Urtea: 2014.

Argitaletxea: Pamiela.

Antton Luku leitzen ez dutenen artean, batek errango dizu polemikoa dela, besteak ez dela denei emana. Hemen, justuki, denei emana da orain, edo denentzat eskuragarria da, bederen. Libertitzea, santibate, maskarada, pastorala, tobera-munstra, galarrotsak, gure arte dramaren funtsa. Haxerihargaitz, Xeastian, Bolanta, Xaindia, xorrotxak, Pitxu, Kabana, han dira denak. Fauxtin Bentaberri, Larzabal, Urbetltz, Tartaxü, Xeastian Ihidoi, Harruget eta beste parrasta bat. Ekialdeko antzerkian zehar ibili nahi duenak badu hor maparik fidagarriena. Barnekoa. Hil ala biziko ataka honetan, bertsolari, soinulari, dantzari, antzerkilari eta Makilaren gainetik salto egin nahi duenarentzat, gure zaharren eta gazteen plazan sartuz euskaraz bizi nahi dutenentzat. Giltza zorro bat da, espazio aske bat sortzeko on. Ikusiko bazenu Lukuk argitaratzen ez duen guzia, ez zenituzke Libertitzeaz, Euskal kultura? (Pamiela, 2009) eta Botoiletan (Maiatz, 1998) irakurri gabe utziko. Eta sekula hala balitz, joan antzerkira. Antzerkia non, Antton han.

IBON GAZTAÑAZPI Kazetaria

'Galdu arte'

Egilea: Juan Luis Zabala

Urtea: 1996.

Argitaletxea: Susa.

Batzuetan, bada, ez al da izaten guztia haizea hartzera bidaltzeko gogo oso barneko bat, bakarrik egotera garamatzana eta, bakardadea lagun, ihes egiteko gogo basati bat eragiten diguna? Halakoetan, tabernara joatea aukera bat izaten da, kirola eginez barruko demonioak izerditan itotzea beste bat, lagunen bati ere dei diezaiokegu gure txalagintzaren lekuko pribilegiatu izan dadin (ez dira psikologoen kontsultetan sosak uzteko garai onenak), eta erraietako sua musikaz itzaltzea ere gerta daiteke.

Libururen bat irakurtzeko patxadarik bada, Juan Luis Zabalaren Galdu arte har dezakegu. Bertan, inguruarekin bakerik ez, eta mundutik ihes egiteko gure antzeko egoeran dagoen protagonista batekin, Xeperekin, egingo dugu topo. Baita 20 urteko gaztetasunaren zornea 1980ko hamarkadan Euskal Herrian hainbeste ugaritu ziren gaztetxetan isuritzen duen bere kuadrilarekin ere. Gizartean euren lekurik topatzen ez duten gazteak dira, giro politiko gordinean, establishment-ari aurre egiteko modua kanutoak erretzen eta bestelako droga gogorragoei esku sartuz topatzen dutenak, punka entzunez eta pogo dantzan.

Internetik eta Whatsappik gabe, 20 urteko euskaldunak gaztetxeetan topatu eta kalean bizi ziren garaiak islatzen ditu liburuak, auto stopa egin, larruzko txupetan nuklearrik ez-eko pinak jarri eta musika kasetean entzuten zirenekoak. XXI. mendeko bizitza erritmo zoroan murgilduta ahaztu zaigula dirudien arren, gaur 40 eta 55 urte bitartean dugun euskaldun belaunaldi batek herenegun genituen ametsak gogoratzeko balia dezake irakurketak. Galdu arte, gertuko hizkuntzan, erritmoz eta Xeperen konpainian, heldutasuna deitzen diogun honetara heldu arte gure ihesbideak izan ziren horien oroimenean galtzeko aukera polita da.

IRAIA ITURREGI Futbolaria

'Pijama marradunaz jantzitako mutikoa'

Egilea: John Boyne.

Itzultzailea: Mirentxu Larrañaga.

Urtea: 2007.

Argitaletxea: Alberdania.

John Boynek hasiera batean haur literatura gisa argitaratutako lan hau izugarri gustatu zitzaidan. Liburuaren mendera erori, eta di-da batean irakurtzen da. Holokaustoari buruz mintzatzen den istorio honek aurkako egoeran aurkitzen diren bi umeren egunerokoa ekartzen digu. Bata kontzentrazio esparruan sartutako judua da, eta bestea ofizial nazi baten semea. Nahiz eta hesi batek banandu bata bestearengandik, gaiztakeria eta gorrotorik gabeko arima duten bi mutil hauek lagun egiten dira, aurreiritzirik gabe ezagutu baitira, gorrotoz beteriko ingurugiro batean bizi diren arren. Ez dut zehaztasun gehiagorik emango, baina irakurketa hau gomendatzen dizuet. Eleberri polit baina tristea da, hausnarketara eramango gaituena. Historia, gerra, gorrotoa, umeen tolesgabetasuna, bizikidetza… Sentimenduak irauliko dizkizuen liburua.

PETTI Musikaria

'Cosas que los nietos deberían saber'

Egilea: Mark Oliver Everett.

Itzultzailea: Pablo Alvarez Ellacuria.

Urtea: 2013.

Argitaletxea: Blackie Books.

Lehenengo eta behin, aitortu behar dut ez naizela ausartzen inori deus gomendatzen. Horren ordez, nahiago dut niri gehien gustatu zaidan liburuetako bat nabarmendu: Cosas que los nietos deberían saber. Eels musika taldeko buru den Mark Oliver Everett musikariaren autobiografia da, eta gehien gustatzen zaidana da nola uztartzen dituen musika, umorea eta tragedia. Errate baterako, musika munduan nola hasi-eta kontatzen duenean, hagitz umoretsua da. Eta gero, familian eta inguruan gertatutako heriotzak narratzen dituenean ere, nahiz eta gertaera benetan gordinak eta gogorrak diren, aunitz maite dut nola gainditzen dituen eta egiten duen aitzinera. Hitz gutxitan errateko, bat nator Rodrigo Fresanek liburuaren aurkezpenean dioenarekin, gutxi gorabehera: «Autolaguntza izan nahi ez duen liburu bat izan arren, laguntza ematen du». Finitzeko, gustura irakurriko nuke liburu hau euskaraz. Ea norbait animatzen den euskaratzera!